Handavinnusíða Hörpu
Heimasíða Hörpu Hreinsdóttur
Myndin er skönnuð úr bók Annemor Sundbø, Unsynlege trådar i Strikkekunsten, s. 69, Det Norske Samlaget, Oslo, 2. útg. 2006. Myndin er birt með leyfi höfundar. |
Svarthvítu myndirnar eru fundnar á Vefnum en eru upphaflega úr Gomez-Moreno, M. 1946. El panteon real de las Huelgas de Burgos, Madrid: Consejo superior de investigaciones cientificas, Instituto Diego Velazquez. |
|||
| Á myndunum hér að ofan sést svæfill
sem lagður var undir höfuð kastilíska erfðaprinsins
Fernando
de la Cerda, dáinn 1275, í steinþró í
nunnuklaustrinu Santa
María la Real de Las Huelgas, á norðanverðum
Spáni. (Mynd af steinþrónni hans Fernandos er hér.
Á henni sjást merkin í eldra skjaldarmerki fjölskyldunnar
vel.)
Þótt synir þeirra tækju ekki við ríkinu við dauða erfðaprinsins áttu þau hjón fræga afkomendur síðar meir, þau Ferdinand de la Cerda og Blance af Frakklandi eru nefnilega meðal forfeðra Katrínar af Aragóníu, fyrstu eiginkonu Hinriks VIII. Englandskonungs (sem átti mikið úrval af eiginkonum, eins og allir vita).
|
Richard Rutt, enskur prestur sem skrifaði A History
of Hand Knitting, segir réttilega að svæfillinn sé
nú brúnn og gulur með grænum snúrum. Hann
veltir því fyrir sér hvort brúni liturinn hafi
upphaflega verið eldrauður og sá guli líkst gylltum
lit.
Irene Turnau, sem skrifaði History of Knitting Before Mass Production, segir að svæfillinn hafi upphaflega verið prjónaður í fjólubláum, gullnum og hvítum lit. Borðinn í kring hafi verið grænn, brúnn, hvítur og svartur.
|
|||
| Svæfillinn, sem talinn er elsta prjónaða
stykkið í Evrópu, er úr silki eða fínum
ullarþræði (heimildum ber ekki saman), nánast örugglega
prjónaður í hring, með tvíbandaprjóni.
Hann er um 36 cm á kant og ákaflega fínt prjónaður,
talið er að um 8 lykkjur séu á cm (20 lykkjur á
þumlung).
Yfirleitt er talið að Márar í þjónustu kastilísku konungsfjölskyldunnar hafi prjónað svæfilinn og tækniþekkingin sé því upprunnin frá aröbum. Þetta má rökstyðja með borðanum sem er prjónaður allt í kring um munstrið en á honum stendur með kúfísku letri arabíska orðið baraka sem þýðir blessun. Á tímum mozarabísku kirkjunnar á Spáni sáu kristnir menn því ekkert til fyrirstöðu að njóta blessunar, baraka, þótt á arabísku væri. Baraka lisahibihi (blessun til handa eigandanum, þ.e. sahib) er algengasta veraldlega áletrunin á islömskum listmunum. Litlu deplarnir sem mynda V í Baraka-borðanum eru einungis til skrauts og þýða ekkert. Franska liljan og kastalinn í munstrinu gætu verið
úr skjaldarmerki Fernando de la Cerda en svo þarf þó
ekki að vera.. Örninn snýr tilviljanakennt sitt á
hvað og er algengt mótíf í miðaldavefnaði,
sama gildir um áttblaða rósina og sólkrossinn
(swastika). Þetta eru ævagömul tákn sem verður
síðar fjallað betur um.
Richard Rutt telur að svæfillinn hafi verið prjónaður í hring og líklega með prjónum úr stáli. Ekki sé ólíklegt að prjónarnir hafi haft hak á öðrum endanum. Irene Turnau telur aftur á móti að einungis hafi verið notaðir 2 prjónar og hlýtur því að gera ráð fyrir að prjónað hafi verið fram og til baka. Hún bendir líka á að prjónaðir svæflar hafi eflaust verið ódýrari en þeir ofnu silki og ullarsvæflar sem tíðkaðist að leggja undir höfuð látinna tignarmanna á þessum tíma, oft hafi líka verið ofið með gullþræði í slíka svæfla. Til vinstri má sjá myndir af munstrinu á þessum
svæfli. Sé smellt á einhverja þeirra opnast pdf-skjal
með munstrinu. (Harpa teiknaði munstrið upp eftir smágerðri
mynd í bók Rutt).
Endurgerð sem byggir á hluta þessa svæfils má sjá á http://webpages.charter.net/samagill/susan/fernando.htm og þar er grunnliturinn hafður rauður og munsturlitur gulur.
|
|
|||
 |
 |
|||
| Þessi svæfill, stundum kallaður Mafalda-svæfillinn,
er um 28 cm á kant. Því miður hef ég hvergi
fundið litmynd af honum en hann er talinn hafa verið prjónaður
í rauðum, ljósdröppuðum eða hvítum,
svörtum og gulum litum (Rutt) eða brúnum, hvítum,
svörtum og grænum lit (Turnau). Prjónið er jafn fínt
og á fyrri púðanum, slétt tvíbanda prjón,
en enn ber heimildum ekki saman um hvort þráðurinn hefur
verið úr silki eða ull. Irene Turnau staðhæfir
þó að hann sé úr ullargarni. Rutt og flestir
aðrir eru sannfærðir um að svæfillinn hafi verið
prjónaður í hring en Turnau telur hann prjónaðan
á 2 prjóna.
Sem sjá má eru myndir úr skjaldarmerki kastilísku konungsfjölskyldunnar áberandi, bæði ljónið og franska liljan. En önnur velþekkt mynstur blasa við s.s. átta blaða rós, áttblaðastjarna (á íslensku gætir ruglandi í heiti þessarar stjörnu, hún er oftast kölluð áttablaðarós eða áttblaðarós en réttara væri kannski að nota orðið átta arma stjarna), stílfærður örn (sem var í skjaldarmerki Aragóníu en er einnig algengt munstur í brókaði-ofnum púðum frá sama tíma) o.fl. Á alla kanta svæfilsins er prjónaði borði með taflmynstri þar sem skiptast á ljósir og dökkir litir. Skv. lýsingu Rutt er borðinn ekki eins á litinn allan hringinn heldur ráðast litir af lit munstursins næst borðanum hverju sinni. Ég get reyndar ekki séð að þetta sé rétt miðað við svarthvítu ljósmyndirnar, a.m.k. ekki á efri og neðri kanti, en sjálfsagt er auðveldara að greina þetta á litmynd. Munstrum er líka raðað líkt og á skákborði
og skiptist á dökkur og ljós bakgrunnur þannig
að litum í munstri er víxlað í hverjum munsturreit.
|
Prinsessan Mafalda
de Castilla y Plantagenet var dóttir Alfonso
VIII konungs Kastilíu og Tóledó, líklega
fædd um 1191 og lést 1214. Hún var trúlofuð
Fernando de León y Portugal, elsta syni Alfonso IX af Kastilíu
(og sá Fernando var reyndar stjúpsonur eldri systur Maföldu)
en þau giftust aldrei því Fernando dó sama ár
og Mafalda og var þá rétt skriðinn á unglingsaldur.
Mafalda er skv. flestum heimildum jarðsett í Catedral Vieja
de Santa María í Salamanca og þar er grafskrift hennar
að finna.
Richard Rutt ruglast aðeins í þessu og heldur því fram að Mafalda hafi dáið á barnsaldri og að þessi Fernando hafi verið óskilgetinn sonur Alfonso X og þar með hálfbróðir Fernando de la Cerda. Alfonso X átti engan óskilgetinn son með þessu nafni, aftur á móti hét einn óskilgetinn sonur hans Alfonso Fernández “el Niño” og sá átti dótturina Maföldu sem dó á barnsaldri ... Alfonso Fernández dó 1281 og var jarðaður í klaustrinu Santa María de Matallana í Valladolid, í Kastilíu- León. Sjá upplýsingar um þessa konungsætt þar sem sömu nöfnin ganga endalaust aftur.) Rutt telur sem sagt að svæfillinn hafi komið úr kistu þessa Fernando lausaleiksprins sem ekki var til. Þessar upplýsingar ganga aftur í flestri umfjöllun um spænsku svæflana á Vefnum. Í klaustrinu Santa
María la Real de Las Huelgas fannst um miðja 20. öld
fóðruð trékista í steinþró, sem
talin er geyma líkamsleifar Maföldu prinsessu, við hliðina
á fleiri líkamsleifum, þ.á.m. Pedro
de Castilla y de Molina, sem dó sviplega árið 1319
og var hálfbróðursonur Fernando de la Cerda. Þetta
kemur fram í upplýsingasíðunni um Mafalda de Castilla
y Plantagenet sem krækt er í hér að ofan. Líklega
var svæfilinn að finna í þeirri steinþró
en ég hef ekki fundið beina staðfestingu á því.
Báða þessa svæfla má víst skoða í safninu í Burgos, Spáni. En það er bannað að taka myndir af þeim, eins og yfirleitt tíðkast um safngripi. Og síða safnsins sem hér er krækt er í sýnir ekki þessa svæfla. |
Ferndando
de la Cerda var einungis 22 ára þegar hann lést.
Hann var erfingi þess fræga kóngs 
Ég
veit ekki hvað Irene hefur fyrir sér í þessu með
litina því hún segir sjálf að upplýsingar
um svæfilinn séu lélegar, að engin tæknileg
rannsókn hafi verið gerð á svæflinum og að
hún hafi einungis skoðað hann í glerskáp.
En líklega hefur hún annað skjaldarmerki kastilísku
konungsfjölskyldunnar í huga, sem sést hér til
vinstri. Það var merki 
Heimildir
Rutt, Richard. 1989. A History of Hand Knitting.
Interweave Press, Colorado 1989 (fyrst gefin út 1987), s. 39-44.
Turnau, Irene. 1991. History of Knitting before Mass
Production. (Agnieszka Szonert þýddi). Polska Akademia
Nauk. Institut Historii Kultury Mareialnej. Varsjá 1991, s. 15-16
Annemor Sundbø,
Unsynlege trådar i Strikkekunsten
Det
Norske Samlaget, Oslo, 2. útg. 2006.
Chris Laning á http://groups.yahoo.com/group/HistoricKnit/
Medieval Silkwork, http://m-silkwork.blogspot.com/2008/01/whats-this.html
Medieval Knitting Notes, http://www.strangelove.net/~kieser/Medieval/Knitting/knittingnotes.html
Susanna von Schweissguth, Fernando de la Cerda’s Diaper
Pattern Cushion, c. 1275, http://webpages.charter.net/samagill/susan/fernando.htm
auk sagnfræðifróðleiks sem krækt
er í úr textanum sjálfum.