Á hverju þekkist siðblindur og hvernig kemst maður heill frá slíkum kynnum

31. des. 2011: Ég hef ofið siðblindufærslurnar og ætti að vera þægilegra að skoða efnið á vef heldur en í þessu bloggumhverfi. Slóðin er:

http://sidblinda.com

Þófamjúk rándýr sem læðast: Siðblinda, II. hluti  
 

(Finna má aðrar færslur um siðblindu í efnisflokknum Siðblinda, sjá Flokka hér til hægri.)

Á Vefnum má finna fjölda sjálfshjálparhópa fyrir fórnarlömb siðblindu og ýmsa gátlista svo fólk geti áttað sig á því sem fyrst að það á við siðblindan einstakling að etja eða er komið í mismunandi náin tengsl við slíkan. Ég reyni hér að halda mig við sæmilega áreiðanlegar útgáfur á svoleiðis varúðarlistum og valdi þrjár nokkuð ólíkar. Ráðlegg lesendum að lesa gegnum þær allar; þeir sem hafa kynnst siðblindum einstaklingi áður munu eflaust kannast við margt í þessum listum.

Myndin er af Ted Bundy, frægasta raðmorðingja Bandaríkjanna, sem var líflátinn 1989. Hann þótti einstaklega viðkunnalegur maður, sem er oft lýsandi fyrir siðblinda einstaklinga, þ.e. að oft er flagð undir fögru skinni. Sjá nánar um Bundy í greinarstubbi á íslensku Wikipediu eða langri umfjöllun á ensku Wikipediu.  
 

Þessi færsla  yrði alltof löng ef allur textinn væri settur á eina síðu. Því er fyrst birtur listi aðalgúrúins, hins kanadíska Roberts D. Hare, en krækt er í undirsíður með hinum tveimur listunum (sem ég hef þýtt á íslensku). Þeir eru:
 

Sænskur gátlisti (höfundarlaus). Sá sænski er stuttur og neðan við hann er krækt í gagnvirkt próf, á sænsku, sem fólk getur tekið til að fá vísbendingu um hvort það er í tygjum við eða umgengst siðblindan náunga.

Bandarískur gátlisti yfir hvers konar raddbeiting og líkamstjáning einkennir siðblindu. Sjálfri finnst mér þessi listi áhugaverðastur.
 
 

Hér fer á eftir listi Roberts Hare yfir hvernig sýna skal varúð og þekkja siðblinda einstaklinga, jafnframt því sem ráðlagt er hvernig lágmarka megi skaðann af kynnum við slíka. Listinn er undirgreinin „A Survival Guide“, s. 4-5 í This Charming Psychopath. How to spot social predators before they attack á vefútgáfu Psychology Today. (Greinin birtist 1. janúar  1994 og vefútgáfan var síðast endurskoðuð 1. júní 2010.) Raunar er þetta útdráttur úr 13. kafla, „A Survival Guide“, í Without Conscience: The Disturbing World of the Psychopaths Among Us eftir  Robert Hare, fyrst útg. 1993.
 

Leiðarvísir til að komast af

Þótt enginn sé algerlega ónæmur fyrir vélabrögðum hins siðblinda þá eru nokkur atriði sem hægt er að hafa í huga til að lágmarka skaðann sem hann gæti valdið þér.

* Gerðu þér grein fyrir við hvað við er að etja. Þetta hljómar auðvelt en getur í rauninni verið mjög erfitt. Allar heimsins fræðibækur gera þig ekki ónæma(n) fyrir eyðileggjandi áhrifum siðblindra. Allir, þar á meðal sérfræðingar, geta látið hrífast, blekkjast og staðið ráðvilltir eftir. Flinkur siðblindingi getur leikið konsert á hjartastrengi hvers sem er.

*Ekki falla fyrir sýndarmennsku eða leikmunum (props). Það er ekki auðvelt að komast fram hjá heillandi brosi, aðlaðandi líkamstjáningu og  hröðu tali hins dæmigerða siðblindingja því allt þetta blindar okkur sýn á raunverulega ætlan hans. Mörgum finnst erfitt að höndla hið ákafa „rándýrsaugnaráð“ siðblindra. En hið starandi augnaráð er fremur forleikur að sjálfsfullnægju og leikur að valdi en venjulegur áhugi eða samúðarfull umhyggja fyrir viðmælandanum.¹⁾

[Í kaflanum í Without Conscience: The Disturbing World of the Psychopaths Among Us, s. 208, bætir Hare við: „Sumum finnst kalt augnaráð hins siðblinda vera einkar óþægilegt og líður eins og bráð andspænis rándýri. Aðrir verða gagnteknir, jafnvel agndofa, komast á vald hans og skilja lítt eigin viðbrögð.  Hver sem sálfræðileg merking augnaráðsins kann að vera  þá er á hreinu að sterkt augnsamband er mikilvægur þáttur í hæfileikum sumra siðblindra til að ráðskast með og drottna yfir öðrum.“ Ráðið er að loka augunum eða snúa sér undan og einbeita sér að því hvað viðkomandi er í rauninni að segja.]

* Ekki bera blöðkur fyrir báðum augum. Byrjaðu hvert samband með augun opin. Eins og gildir með okkur öll þá byrja flestir siðblindir sjónhverfingamenn og flagarar á að fela sínar myrku hliðar og skarta sínu besta. En svo myndast sprungur í grímunni sem þeir bera. Samt er erfitt að sleppa úr blekkingavef þeirra án þess að skaðast fjárhagslega og tilfinningalega.²⁾

* Vertu á varðbergi á hættuslóðum. Sumar aðstæður eru sem klæðskerasniðnar fyrir siðblinda: Barir fyrir einhleypa, lystiskipaferðir, flugvellir í útlöndum o.s.fr. Á svona stöðum er fórnarlambið oft einmana og í leit að skemmtun, spennu eða félagsskap. Venjulega er einhver til í að veita slíkt en endurgjaldið sem krafist er getur komið á óvart.

* Þekktu sjálfa(n) þig. Siðblindir eru flinkir í að finna veikar hliðar og notfæra sér þær samviskulaust. Besta vörnin gegn þessu er að þekkja sína eigin veikleika og vera sérstaklega á verði gegn þeim sem einbeitir sér að akkúrat þeim.
 
 

Því miður þá kemur jafnvel stakasta varúð ekki endilega í veg fyrir að þú lendir í viljasterkum siðblindingja. Það eina sem þú getur gert í þeirri stöðu er að reyna að lágmarka skaðann. Það er ekki auðvelt en hér eru nokkrar leiðir sem gætu hjálpað:

* Leitaðu þér faglegrar hjálpar. Vertu viss um að fagmaðurinn sem þú leitar til hafi þekkingu á fræðum um siðblindu og hafi reynslu í að fást við siðblinda.

* Ekki ásaka sjálfa(n) þig. Það skiptir ekki máli hvaða ástæður urðu til þess að þú tengdist siðblindum einstaklingi heldur er mikilvægt að þú axlir ekki ábyrgð á viðmóti hans og hegðun. Siðblindir leika sama leikinn eftir sömu reglum við alla – sínum eigin reglum.

* Gerðu þér grein fyrir hvert er fórnarlambið. Siðblindir reyna oft að láta líta svo út að þeir þjáist og fórnarlambið sé syndaselurinn sem valdi þjáningunni. Ekki eyða samúð þinni á þá.

* Áttaðu þig á því að þú ert ekki ein(n). Flestir siðblindir skilja eftir sig slóð fórnarlamba. Sá siðblindi sem særði þig hefur örugglega valdið fleirum sorg.

* Farðu varlega í valdatafl. Hafðu í huga að siðblindir hafa sterka þörf fyrir sálarlegt og líkamlegt vald yfir öðrum. Það þýðir ekki að þú eigir ekki að gæta réttar þíns en það er sennilega erfitt að gera það án þess að eiga á hættu alvarlegt tilfinningastríð eða líkamsskaða.

* Settu skýr mörk. Þótt valdatafl við siðblindingja sé varasamt þá gætirðu sett bæði þér og þeim siðblinda mörk til að gera líf þitt auðveldara og hefja hina erfiðu leið frá fórnarlambi til sjálfstæðrar manneskju.

* Ekki búast við dramatískum breytingum. Að mestu leyti er persónuleiki hins siðblinda sem meitlaður í stein.

* Lágmarkaðu skaðann. Undir lokin  finnst flestum fórnarlamba siðblindra  þau sjálf vera hálfrugluð og vonlaus og eru sannfærð um að vandamálin séu aðallega þeim að kenna. En því meir sem þú gefur eftir því meir verðurðu (mis)notuð vegna óseðjandi eftirsóknar hins siðblinda í vald og stjórn yfir öðrum.

* Notaðu sjálfshjálparhópa. Þegar þú hefur fengið grunsemdir þínar um siðblindu staðfestar þá veistu að framundan er löng og torsótt leið. Vertu viss um að þú fáir allan þann tilfinningalega stuðning sem þú getur nýtt þér.
 
 

1) „Orðlaus samskipti siðblindra hefur verið rannsökuð. Í ósögðum skilaboðum felst ýmis hegðun, t.d. svipbrigði, bendingar og raddbeiting. Rime, Bouvy og Roillon (1978) uppgötvuðu að siðblindir hafa tilhneigingu til að ota sér inn á persónulegt svið spyrjanda með því að halla sér fram og með því að halda löngu augnsambandi. Af því augnsamband er venjulega talið andstætt við óheiðarleika getur verið að þessi samskiptanálgun sé hluti af verkfærasafni siðblindra, hannað til að sannfæra aðra um að þeim sé treystandi.“ Louth, Shirley M;, Williamson, Sherrie; Alpert, Murray; Pouget, Enirique R; Hare, Robert D. „Acoustic Distinctions in the Speech of Male Psychopaths“ í Journal of Psycholinguistic Reseach, 27. árg., 3. tbl., 1998. Skoðað á Vefnum í janúar 2011. 

Robert D. Hare vitnar í konu sem siðblindur hafði svindlað á: „Ég fylgdist ekki með öllu sem hann sagði en hann sagði allt mjög fallega. Hann hefur svo yndislegt bros.“ Without Conscience. The Disturbing World of the Psychopaths Among Us, s. 146. 

2) Formáli bókarinnar Without Conscience. The Disturbing World of the Psychopaths Among Us eftir Robert D. Hare (fyrst útg. 1993) hefst þannig: „Siðblindir eru rándýr í samfélagi manna, sem heilla, ráðskast með og ryðja sér vægðarlaust braut gegnum lífið og skilja eftir sig slóð af brotnum hjörtum, væntingum og tómum veskjum. Þeir svífast einskis í eigin þágu, enda samviskulausir og ófærir um að setja sig í annarra spor. Reglur mannlegra samskipta eru fótum troðnar án minnstu sektarkenndar eða eftirsjár.“ (S. xi, hér er einnig stuðst við þýðingu Nönnu Briem í „Um siðblindu“, Geðvernd, 38. tbl. 2009.)
 

Sjá einnig fyrri færslu: Þófamjúk rándýr sem læðast: Siðblinda I. hluti