Nirfilspyngjur og krónukönnur

Myndin hér að ofan er af dæmigerðri nirfilspyngju (Miser’s Purse) sem voru afar vinsælar peningabuddur á Viktoríutímunum. Talið er að nafnið sé dregið af því að það gat verið óttalegt vesen að ná aurunum úr svona pyngju.

Sé myndaleitað í Google að miser’s purse birtist fjöldi nirfilspyngja af öllum stærðum og gerðum, flestar glæsilega skreyttar enda safngripir í útlöndum. Hér eru nokkur dæmi:

Glæsilegar nirfilspyngjur

Nirfilspyngja er í rauninni bara aflangt prjónað (eða heklað) stykki, saumað saman en skilið eftir örlítið gat í miðjunni sem hægt er að smeygja peningi inn um. Endar stykkisins eru oftast hafðir eilítið mjórri eða dregnir fast saman þegar búið er að sauma saman stykkið. Síðan er tveimur málmhringjum smokkað upp á stykkið og þá er hún tilbúin: Skreytist að vild. Hér er myndband sem sýnir hvernig nirfilspyngja er notuð.

Á Íslandi voru líka notaðar nirfilspyngjur á nítjándu öld. Mér hefur ekki tekist að hafa upp á mynd af prjónaðri nirfilspyngju en veit að þær eru til á Þjóðminjasafninu. Aftur á móti er hægt að finna myndir af tveimur hekluðum nirfilspyngjum og er önnur þeirra með elstu hekluðu munum íslenskum.

Nirfilspyngja á Byggðasafni Árnesinga, talin frá 1890. Nánari upplýsingar eru hér.

Hekluð pyngja úr dánarbúi Þóru Melsteð.

Þóra Melsteð stofnaði Kvennaskólann í Reykjavík árið 1874 og veitti honum forstöðu til 1906. Þar var „heklan“ eða „hekling“ kennd frá upphafi, eina stund á viku í þriðja bekk. Líklega hafa námsmeyjar þaðan átt drjúgan þátt í að breiða kunnáttu í hekli út um landið.

Pyngjan hennar Þóru Melsteð er 25 cm löng. Hún var gefin Þjóðminjasafni Íslands úr dánarbúi Þóru (sem lést 1919) og var þá lýst þannig í skrá safnsins: „Peningapyngja hekluð úr móleitu garni, aðallega á þrennan hátt. Baugur úr stáli er um miðju; hafa líklega verið tveir slíkir … Sennilega eptir frú Thoru Melsteð; kann þó að vera útlend að gerð og uppruna.“

Líklega er ekki óvitlaust á þessum síðustu og verstu tímum að prjóna eða hekla sér nirfilspyngju og treysta því sem sagnir herma: Að það kosti verulega fyrirhöfn að ná hundraköllum, fimmtíuköllum og tíköllum úr henni og spara þannig nánast sjálfkrafa.

Krónukönnur

Önnur sparnaðargræja frá Viktoríutímunum var svokölluð „Pence Jug“, sem mætti kannski kalla Krónukönnu á íslensku. Hún var, eins og nafnið bendir til, haganlega prjónuð lítil kanna sem menn settu smápeningana sína í og notuðu um leið sem stofustáss.

Þessi mynd fylgir uppskrift í The Young Ladies Journal Complete Guide to the Work-Table, upphaflega útgefin 1884 en hér er krækt í uppskriftina í 6. útg. 1888.

Ef menn eiga erfitt með að klóra sig fram úr ensku uppskriftinni frá 1884 þá má benda á skiljanlegri uppskrift (á ensku) af krónukönnu sem liggur frítt frammi á Ravelry en það þarf að skrá sig inn á hannyrðavettvanginn til að nálgast hana á þessari slóð.

Uppskriftin er eftir Robert Jenkins en hann styðst við uppskrift á síðu 146 í þeirri ágætu bók Art of Knitting, sem kom út árið 1892. (Þetta er það skemmtileg bók að titillinn krækir í smámyndir af öllum síðunum og dugir að smella á smámynd til að fá síðuna í réttri stærð.)

Krónukönnur Robert Jenkins

Heimild önnur en krækt er í úr texta:

Elsa E. Guðjónsson. Um hekl á Íslandi. Árbók Hins íslenzka fornleifafélags, 92, s. 75-85. 1995.

Posted in: Saga prjóns / Tagged: krónukanna, miser's purse, nirfilspyngja, saga hekls, saga prjóns

Kvekarar og nálapúðar

Þessi pistill fjallar um nálapúða á átjándu öld, kvekara, geðveikrahæli og mannréttindabaráttu. Nálapúðinn sem sést hér að ofan er í safni Viktoríu og Alberts í Lundúnum (sjá hér) og er talinn með þeim elstu af mörgum svipuðum sem hafa varðveist. Hann er jafnframt sá stærsti, 18 x 11,5 cm, og ferhyrndur en hinir eru flestir kúlur eða disklaga. Nálapúðinn er prjónaður úr fínu silkigarni, prjónafesta er 9-10 lykkjur í sentimetra, framstykki og bakstykki eru saumuð saman og saumarnir huldir með snúru/borða. Í púðann er prjónað ártalið 1733 sem sjá má.

Nálapúðar voru, eins og nafnið bendir til, notaðir til að stinga títuprjónum og nálum í og geyma þannig. Sumir telja að það hafi verið ákveðin vörn gegn ryði í saggafullum húsakynnum átjándu aldar.

Þennan nálapúða má líka sjá í safni Viktoríu og Alberts (nánari uppl. hér.) Snúran, sem e.t.v. var til að binda um mitti eigandans, er mögulega spjaldofin.

Talið er að átjándu aldar nálapúðarnir af þessu tagi hafi fyrst og fremst verið ætlaðir til gjafa. Þeir tveir til viðbótar sem til eru á V&A safninu styðja það því í annan er útprjónað „SS loveth the giver 1782“ og í hinn „SL to RL 1805‟. Þeir eru saumaðir saman úr tveimur átthyrndum stykkjum (eins og sá sem sést hér að ofan) og saumurinn síðan falinn með snúru/borða.

Þótt ekki hafi tekist að rekja elstu nálapúðana til kvekara eru munstrin dæmigerð í hannyrðum þeirra og flestir yngri nálapúðar af þessu tagi (frá því seint á 18. öld og fram á þá 19.) eru taldir handverk kvekara.

Kvekarar eru trúarsöfnuður. Opinbert heiti trúfélagsins er Religious Society of Friends og það var stofnað um 1650 á Bretlandi. Þeir hafa enga trúarjátningu en viðurkenna Biblíuna og telja að guð upplýsi trúaða með orði sínu, hinu innra ljósi. Kvekarar hafa alla tíð verið eindregnir friðarsinnar og eru ötulir talsmenn trú- og skoðanafrelsis enda hlutu bresku og bandarísku kvekarahreyfingarnar friðarverðlaun Nóbels árið 1947.

Nálapúði frá Retreat-hælinu eða eftirlíking af slíkum.

Í Kastalasafninu í Jórvík (York) á Englandi eru nokkrir nálapúðar frá þessum tíma, þar á meðal einn dökkblár með ljósu munstri, ákaflega fínt prjónaður (14 lykkjur í sentimetra) og prjónað í hann orðin „An emblem of love‟ (Tákn ástar/vinskapar). Á röndina milli tveggja disklaga stykkja er prjónað „From the Retreat, near York“.

Retreat, í nágrenni Jórvíkur, var fyrsta geðsjúkrahúsið á Englandi, þ.e.a.s. stofnun af slíku tagi sem stóð undir nafni en var ekki bara hryllings-geymsla undir hlekkjaða geðsjúklinga. Sá sem stofnaði Retreat árið 1792 var William Tuke, kvekari og te-kaupmaður. Kvekarar voru ólíkir samtímamönnum sínum að því leyti að þeir litu á geðsjúka sem veikt fólk og töldu að því gæti batnað við mannúðlega umönnun og réttar aðstæður. Barnabarn Williams, Samuel Tuke, skrifaði bók um meðferðina sem veitt var á Retreat og þar kemur fram (á s. 100) að prjón var álitið æskilegur hluti af meðferð geðsjúkra kvenna. Kannski voru nálapúðarnir sem sjúklingarnir á Retreat prjónuðu seldir sem gjafavara?

Vegna ofsókna heimafyrir fluttust margir kvekarar vestur um haf og urðu sérstaklega áhrifamiklir í Pennsylvaníu. Þeir reistu mörg hæli fyrir geðsjúka þar vestra og þeirra er sérstaklega minnst í sögu geðlækninga fyrir mannúðlega meðferð og virðingu fyrir sjúklingunum, ólíkt því sem tíðkaðist á hælum og sjúkrahúsum á vegum hins opinbera eða undir stjórn lækna.

Nálapúði með útprjónuðu baráttumerki William Wilberforce gegn þrælahaldi. Hinum megin stendur „Pity the poor slave‟.

Kvekarar komu víðar við sögu bættra mannréttinda og sér þess einnegin stað í þeirra nálapúðum s.s. sjá má á myndinni hér að ofan. Nefndur Wilberforce var þó ekki kvekari heldur breskur stjórnmálamaður sem barðist gegn þrælahaldi og tókst ásamt fylgismönnum sínum að fá samþykkt lög sem bönnuðu að bresk skip flyttu afríska þræla til breskra nýlenda, árið 1807. Það var hins vegar ekki fyrr en mánuði eftir lát hans 1833 sem lög sem bönnuðu þrælahald með öllu voru samþykkt í breska þinginu.

Fleiri nálapúðar með þessu merki eru til og eru yfirleitt taldir verk kvekara, bæði bandarískra og breskra. Aftan á einum þeirra stendur „Am I not your Sister?“

Þessir dökkbláu nálapúðar eru í safni í Norfolk, Englandi.

Nú eru dagar prjónuðu nálapúðanna liðnir þótt komið sé í dálítið tísku að prjóna eftirlíkingar af þeim, á örfína prjóna og úr fínu silkigarni. Mér hefur aðeins dottið í hug hvort jólakúlurnar vinsælu (sem komu fram á sjónarsviðið á þessari öld, kannski ekki fyrr um 2010) sæki fyrirmynd sína í nálapúða kvekara. Og væri þá ekki upplagt að prjóna einhver friðarins slagorð í næstu jólakúlu?

Heimildir aðrar en krækt er í úr texta

„A Modern Campain‟ á Remembering Slavery Online Exhibition. Tyne&Wear archives&museums.

Quaker Sympathy. Nilly Hall.

The Retreat – York, High Royds Hospital.

Harlow, Eve. The Art of Knitting. 1977.

Nargi, Leila. Knitting Around the World. 2011.

Rutt, Richard. A History of Hand Knitting, önnur útg. 1989.

Utenand, Erica. A Quaker Pinball to Knit. PieceWork, 17(5) 2009.

Posted in: Saga prjóns / Tagged: geðveikrahæli, kvekarar, nálapúðar, prjón, prjón frá átjándu öld, saga prjóns

Litla stúlkan og sjálfsvígslagið

Undanfarið hafa margir deilt myndbandi af henni Angelinu Jordan (Astar) syngjandi Gloomy Sunday á Facebook. Þetta er lag sem fjöldi tónlistarmanna hefur spreytt sig á en er einna þekktast í flutningi Billie Holiday og það er túlkunin sem Angelina tekur sér til fyrirmyndar. Aðdáun manna á söng Angelinu stafar ekki hvað síst af því að hún var bara sjö ára þegar myndbandið var tekið upp í Norske talenter keppninni (sem er sams konar og Ísland Got Talent) snemma í þessum mánuði. Það er satt að segja ótrúlegt að heyra sjö ára barn syngja svona:

Lagið og textinn á sér ekki síður ótrúlega sögu. Það er dálítið snúið að greina milli þjóðsagna og þess sem satt kann að vera þegar leitað er upplýsinga um þetta lag á Vefnum. Helstu staðreyndir virðast þó þessar:

Lagið var samið af ungverska gyðingnum og píanóleikaranum Rezső Seress þá hann bjó í París 1932. Hann gerði sjálfur texta við lagið en þegar það birtist fyrst (útg. í nótnahefti) árið 1933 var það með texta ljóðskáldsins László Jávor og hét Szomorú vasárnap, þ.e. Sorglegur sunnudagur.

Texti Jávor hefst á lýsingu á sorglegum sunnudegi þegar mælandinn beið eftir ástinni sinni sem aldrei kom, beið með hundrað hvítra blóma. Síðan þá hafa allir sunnudagar verið sorglegir, tárin eru drykkur minn og sorgin brauð mitt, segir mælandinn og heldur svo áfram á þessa leið: Fylgdu mér á þeim hinsta sunnudegi. Þar bíða þín blóm, líkkista og prestur því þetta verður mín hinsta för. Augu mín verða opin svo ég get séð þig hinsta sinni, ekki hræðast augnaráð mitt því ég blessa þig jafnvel í dauða mínum, hinn hinsta sunnudag.

Fyrst heyrðist lag og texti á upptöku frá 1935 þar sem ungverski söngvarinn Pál Kalmár söng það og sló strax í gegn. (Krækt er í söng hans á Youtube.) Það varð einnig vinsælt víða annars staðar; Var hljóðritað á frönsku, japönsku og ensku (amerísku) strax árið 1936.

Í ameríska textanum eftir Sam M. Lewis er sjálfsvíg bókstaflega nefnt: „My heart and I have decided to end it all‟ en síðan dregið úr alvöru málsins með því að frumsemja viðbótarvers þar sem kemur fram að örvænting mælandans var draumur einn. Þetta er sá texti sem Billie Holiday gerði frægan 1941 og sá sami og Angelina litla syngur.

Hins vegar er texti Bretans Desmond Carter, sem Paul Robeson söng 1936, miklu nær frumtextanum og þar er engin viðbót sem gerir þetta allt að draumi einum:

Allar götur síðan 1935/36 hefur lagið verið vinsælt og fjöldi tónlistarmanna haft það á sinni efnisskrá, þar á meðal Björk (hér er ein útgáfan hennar á Youtube).

Ungverska sjálfsvígslagið

Meðal enskumælandi þjóða gengur lagið stundum undir nafninu „ungverska sjálfsvígslagið“ sem tengist nútímaþjóðsögum um hve mjög þetta lag og þessi texti hvetji til sjálfsvígs. Þær þjóðsögur hafa blómstrað frá því lagið varð vinsælt. Við hraðskoðun heimilda á Vefnum mátti finna allt frá pistlum um einhvers konar töframátt sem byggi í laginu sjálfu og fengi fólk með yfirnáttúrulegum hætti til að vilja kála sér, til lærðra greina um áhrifamátt skáldskapar og tónlistar til að hvetja til sjálfsvíga. Af þessari ástæðu, hermir sumstaðar á Vefnum, hefur söngur lagsins verið sums staðar bannaður til skamms tíma, t.d. í BBC, en leyft að flytja það í instrúmental-útgáfu.

Þeir sem þessari yfirnáttúru trúa vísa gjarna til hárrar sjálfsvígstíðni í Ungverjalandi á fjórða áratug síðustu aldar og sögum af því að hinir látnu hafi ýmist tengst laginu (t.d. vélritað textann) eða skilið eftir sig eitthvað sem tengdist því. Í þessum sögum er auðvitað litið framhjá því að lag og texti varð vinsælt á tímum heimskreppunnar miklu og að sjálfsvígstíðni í Ungverjalandi hefur lengstum verið með þeirri hæstu í Evrópu.

Svo breiddist þessi nútímaþjóðsaga út eins allar góðar þjóðsögur og má nefna sem dæmi frétt New York Times þann 6. apríl 1936 af þrettán ára pilti í Michigan sem hengdi sig með textann í buxnavasanum eða frétt Time Magazine 25. jan. 1937 um 24 ára mann í Indianapolis sem greiddi söngvara til syngja fyrir sig lagið á skemmtistað og bjóst þar næst til að drekka fullt glas af eitruðum bjór en var stöðvaður á síðustu stundu. (Má þakka fyrir að textinn hefur aldrei verið þýddur á íslensku.)

Og höfundur lagsins, Rezső Seress, framdi vissulega sjálfsmorð. En það var ekki fyrr en rúmum 35 árum eftir að hann samdi það; Árið 1968 fleygði hann sér útum glugga á háhýsi í Búdapest, lifði fallið af en kláraði verkið með að kyrkja sjálfan sig með vír á sjúkrahúsinu. (Öllu sennilegra er að vist í fangabúðum nasista og slæmt þunglyndi hafi valdið því að Rezső Seress tók þennan kost en það er svo sem óþarfi að spilla góðri þjóðsögu með svoleiðis upplýsingum.) Textahöfundurinn, László Jávor, lést hins vegar af hjartaslagi árið 1956 svo textinn hefur væntanlega ekki jafn uggvænleg áhrif og lagið.

Það þarf varla að taka fram að bent hefur verið á líkindi Angelinu litlu Jordan og og Amy Winehouse, bæði í útliti og tónlistarsmekk, og fylgja þeim ábendingum jafnvel illspár. Svo ekki sé minnst á að lagið sem Angelina valdi til að slá í gegn lofar ekki góðu … trúi menn þjóðsögum.

Heimildir og frekari upplýsingar

Angelina Jordan

Gloomy Sunday. Snopes.com

Gloomy Sunday. Wikipedia.org

Stack S, Krysinska K, Lester D. Gloomy Sunday: did the “Hungarian suicide song” really create a suicide epidemic? Omega (Westport) 56(4), s. 349-358. 2007-2008

Þessi pistill birtist fyrst í Kvennablaðinu, 27. mars 2014.

Posted in: Tónlist / Tagged: Angelina Jordan, Gloomy sunday, ungverska sjálfsvígslagið

Röggvar

Röggvar (kvk.ft) er gamalt orð, notað um flóka sem var ofinn í vaðmál eins og þétt kögur svo yfirborðið varð „loðið‟.

Röggvar þræddar í vef

Á fyrstu öldum Íslands byggðar var vaðmál helsti gjaldeyririnn í utanlandsferðum, þ.e.a.s. menn tóku með sér heimaunnið vaðmál og seldu þegar út var komið. Nefndar eru nokkrar tegundir vaðmáls í fornum heimildum, þ.á.m. vararfeldur. Talið er að vararfeldir hafi verið röggvarfeldir, nokkurs konar „gervipelsar“ úr röggvarvefnaði. Þessi aðferð við vefnað var óþekkt í Noregi og mögulega hafa breskir (írskir, skoskir og enskir) þrælar kennt íslenskum landnámsmönnum tæknina.

Kona í endurgerðum röggvarfeldi

Af markaðssetningu íslenskra röggvarfelda/vararfelda er til saga á þá leið að laust eftir miðja tíundu öld hafi átta Íslendingar komið á skipi til Harðangurs í Noregi og var skipið hlaðið slíkum feldum sem þeir hugðust selja. Hins vegar þótti Norðmönnum þetta frámunalega hallærislegur klæðnaður og enginn vildi kaupa. Sem betur var skipstjórinn málkunnugur kónginum, Haraldi Eiríkssyni, fór á hans fund og tjáði honum þessi vandræði. Konungur, sem var „maður lítillátur og gleðimaður mikill“, brá sér ofan í skip, leit á varninginn, óskaði eftir einum feldinum að gjöf og skellti sér í hann. Allir manna hans keyptu umsvifalaust alveg eins feldi og eftir það rokseldust þeir upp á örfáum dögum. (Sjá Heimskringlu Snorra Sturlusonar, hér er krækt í Netútgáfuna og sagan er í 7. kafla þessa hluta.)

Þessi litla saga er gott dæmi um hvernig koma má íslenskri hönnun á framfæri í útlöndum: Fá kóngafólk til að klæðast henni! Þetta lukkaðist; Feldirnir komust í tísku; Íslendingarnir græddu á tá og fingri og kóngurinn fékk viðurnefnið gráfeldur.

Haraldur gráfeldur ríkti í Noregi frá 961-970, að talið er. Hann var sonur Eiríks blóðaxar (Haraldssonar hárfagra) og Gunnhildar drottningar/kóngamóður. Til að þvæla umfjölluninni um víðan völl má nefna að útsaumuð rómantísk mynd af Gunnhildi þessari var vinsælt viðfangsefni á Íslandi einhvern tíma á fyrri hluta tuttugustu aldar. Er henni þó ekki borin vel sagan í íslenskum fornritum því hún þótti ansi vergjörn, illgjörn og göldrótt.

Rýjapúði

Íslendingar hættu röggvarvefnaði laust fyrir 1200 en vitaskuld hafa röggvar stungið hér upp kollinum með ýmsum hætti síðan, í vefnaði, prjóni og saumum. Af nýlegum dæmum má nefna rýjapúða/rýjamottu-tískuna sem greip um sig um miðja síðustu öld. Rýjað var með því að sauma lykkjur utan um einhvers konar lista, t.d. reglustiku, og festa með hnútum í stramma, síðan var klippt upp úr lykkjunum. (Hér má sjá myndband sem sýnir aðferðina. Síðar komu smyrnamottur og -púðar til sögunnar en þá er notuð sérstök nál, smyrnanál, til að hnýta klippta garnenda í grófan stramma. (Sjá myndband.)

Röggvað prjón

Akkúrat núna er dálítið í tísku að prjóna vettlinga með röggvum. Þá snúa röggvarnar inn. Aðferðin felst í því að prjóna „lýs” úr óspunnum lagði, hver lús er prjónuð úr lagði og ekki gengið frá neinum endum. Vettlingurinn verður auðvitað afskaplega hlýr en kannski þarf að venjast því að klæðast svona vettlingum. Á Vefnum má líka sjá uppskriftir og myndir af sokkum, inniskóm og jafnvel húfum prjónuðum með þessari tækni. (Nota má leitarorðið „thrummed”, t.d. „thrummed mittens”, „thrummed socks” o.s.fr.)

Nútíma-vararfeldur?

Loks er gaman að benda á uppskrift í nýlegu (nýjasta?) Prjónablaðinu Ýr (nr 55, útg. okt. 2013) af röggvarfeldi/röggvarfeldsjakka. Í þeirri uppskrift, sem heitir Hekluð kögurpeysa, er grunnurinn heklaðir möskvar en röggvarnar niðurklipptir þræðir sem er raðað í knippi og hnýttar/heklaðar í eftir á. Það er gaman að bera saman þessa glænýju útgáfu við endurgerða ofna röggvarfeldinn á myndinni ofar í pistlinum.

Þessi pistill birtist áður í Kvennablaðinu 20. mars 2014.

Posted in: Saga prjóns / Tagged: röggvar, röggvarfeldur, rýja, vararfeldur

Prjón við aðra iðju

Þessi pistill fjallar um listina að prjóna á göngu eða meðfram annarri iðju. Forsíðumyndin er af frægu velsku málverki eftir William Dyce, sem var málað 1860 og heitir Welsh Landscape with Two Women Knitting. Konan sem stendur hægra megin er í velskum þjóðbúningi, pípuhatturinn er hluti hans. Þær hafa sjálfsagt tekið sér pásu á göngu sinni yfir velsku heiðina en ég efast ekki um að þær hafi prjónað alla leið. Snúum okkur að körlunum fyrst:

Þessi koparstunga er efir ítalska teiknarann Annibale Caracci (1560-1609) og koparstungumanninn Gimon Guillain (1581-1658). Myndin heitir Calsettaro (sem ég hygg að þýði sokkaprjónarinn). Takið eftir sérstökum garnspóluútbúnaðnum sem sokkaprjónarinn notar.

Myndirnar tvær hér að ofan sýna hermenn drepa tímann í pásum frá stríðsátökum með prjóni. Þær eru báðar úrklippur úr málverkum eftir þýska listamanninn Carl Spitzweg (1808-1885). Má skoða Der strickende Soldat og Der strickende Vorposten í heild með því að smella á krækjurnar.

Og úr stríði til þess að sitja yfir ánum:

Þetta málverk, Fårehyrde på heden, málaði danski listamaðurinn Frederik Vermehren árið 1855. Takið eftir hvernig garnið er fest á krók rétt neðan við öxlina á þessum jóska fjárhirði (heiti málverksins krækir í mjög stóra útgáfu af því).

Hér að neðan er ljósmynd af færeyskri stúlku sem er væntanlega að koma úr kvíum og hefur nýlokið við að mjólka ærnar. Hún nýtir auðvitað gönguna heim til að prjóna – og takið eftir færeysku prjónaðferðinni að bregða garninu yfir hægri vísifingurinn. Ég veit því miður ekki hve gömul þessi mynd er.

Færeysk prjónakona

Á Íslandi gekk smalamennska og umhirða fjárins meðfylgjandi prjónaskap ekki alltaf jafn ljúft fyrir sig og marka má af jóska smalanum og færeysku stúlkunni:

Á þessum hraunslóðum skeði sá atburður að ung kona þar úr sveit gekk við ásauði og hóaði saman til kvía, hún hélt á prjónum eins og venja var á tímum vinnuhörkunnar og hraðaði göngunni. Þessi kona var smalavön og kunnug hrauninu en í þetta sinn kunni hún ekki fótum sínum forráð og féll í hraungjótu, líka þeirri sem faðir minn dró lambið úr. Ekki slasaðist hún í fallinu svo til baga væri en kom niður á fæturna og hélt á leist og bandi. Fljótlega hefir hún séð hvernig komið var, að engin leið var til uppgöngu þar sem hraunveggirnir voru allir innundir sig og hvelfdust yfir gjótunni sem var um tvær mannhæðir frá botni á barm og gjörsamlega ókleif. Hún reyndi af fremsta megni að róa hugsunina og hélt áfram að prjóna, að kalla á hjálp var tilgangslaust [- – -]. Eftir þrjú dægur þóttist hún heyra mannamál [- – -] Enn liðu þrjú dægur og konan var að glata síðasta vonarneistanum. Leisturinn [svo] var löngu fullprjónaður og bandið gengið til þurrðar og hungrið og kuldinn surfu að. (Tryggvi Emilsson. 1976, s. 29)

Blessunarlega varð kraftaverk í sögunni sem Tryggvi rekur: „[…] það var á fjórða degi, og þá skeði kraftaverkið, hún vaknaði á barmi gjótunnar og komst til bæja.“

Prjónasmalamennska á Norðurlöndum var þó hjóm eitt hjá því sem tíðkaðist í Landes, héraði í suðvestur Frakklandi, þar sem land er mýrlent og illt yfirferðar.

Fjárhirðir í Landes að gæta sinna kinda og prjóna. Koparstungan er frá 1855. Frekari upplýsingar um myndina eru hér.

Fjárhirðir í Landes, ljósmyndin er tekin 1905.

Vilji einhver fræðast meir um hvernig menn sátu yfir ánum í Landes og um héraðið sjálft er mælt með vefsíðunni les landes—its forestry industry, life before the forest. Þar segir m.a. af honum Sylvain Dornon sem vann sér til frægðar, auk prjónasmalamennsku á stultum, að ganga upp í topp Eiffel-turnsins á sínum stultum árið 1889 og tveimur árum seinna gekk hann á stultunum frá París til Moskvu, 2.850 km leið á 58 dögum. Sagnir herma ekki hvort hann hafi prjónað á leiðinni. Meira má lesa um Sylvain Dornon og afrek hans hér , þar er meira að segja mynd af honum prjónandi á stultunum.

Svo vikið sé að prjónaskap karla á Íslandi þá urðu þeir allt eins fyrir óhöppum eins og íslenska smalastúlkan sem sagt var frá hér að ofan. Tvö banaslys af völdum prjónaskapar eru skráð í íslenskri sögu, í báðum tilvikum fórust karlar. Hið síðara varð einmitt út af prjónagöngu:

Árið 1833: [- – -] Nokkur urðu slysferli á ári þessu á landi hér, annars staðar en í Skagafirði. [- – -] og maður einn eystra reikaði prjónandi fram af sjóarhömrum. Fannst með lífi en dó tveimur dögum síðar. (Jón Espólín. 1978, s. 34.)

Þessum pistli lýkur á nokkrum myndum af prjónandi konum við vinnu sína, jafnt rómantískri sýn sem raunsærri.

Sænsk kona, gangandi og prjónandi og berandi barn, á gömlu póstkorti.

Úrklippa úr ljósmynd frá Hörðalandi, Noregi, um 1890. Alla myndina má sjá á Digitaltmuseum.no.

Vatnslitamyndin Fishergirls on Shore, Tynemouth [Bretlandi] er eftir ameríska málarann Winslow Homer, líklega máluð 1884.

Skoskar fiskvinnslukonur, óvíst hvenær myndin var tekin en hana er að finna í ljósmyndasafni Skoska sjóminjasafnsins.

Ég veit ekki hvar þessi mynd af prjónandi síldarstúlkum er tekin (örugglega ekki á Raufarhöfn) en skv. upplýsingum sem henni fylgja á Vefnum er hún tekin 1932. Þær eru glaðar og hressar þessar.

Þetta póstkort frá 1910 sýnir eina af fjölmörgum myndum sem finna má af hjaltlenskum konum að burðast með mó og prjóna á meðan. Margar myndir af hjaltlenskum, skoskum og írskum konum við sama þrældóm, prjónandi um leið eða ekki, má sjá hér.

Heimildir aðrar en krækt er í úr texta:

Jón Espólín og Einar Bjarnason. Saga frá Skagfirðingum 1685-1847 (þriðja bindi). Reykjavík, Iðunn 1978.

Tryggvi Emilsson. Fátækt fólk I. Reykjavík, Mál og menning 1976.

Þessi pistill birtist áður í Kvennablaðinu 15. mars 2014.

Posted in: Saga prjóns / Tagged: fjárhirðar, prjónað á göngu, saga prjóns, smalastúlka

Leit í læknisfræðilegu efni á ensku á Netinu

Þetta dæmi er af sjúklingi sem ekki hefur fengið bót meina sinna í heilbrigðiskerfinu; hefur gengið milli lækna af ýmsu tagi og prófað ýmis læknisráð án árangurs. Sjúklingurinn er með verki sem ekki finnst skýring á, í þessu tilviki í kjálka. Í stað þess að læknar upplýsi hann um að í fjölmörgum tilvikum kunni læknisfræðin enga skýringu á verkjum eða ýmsum öðrum krankleik er sífellt lagt til að sjúklingurinn leiti til nýs og nýs sérfræðings í nýjum og nýjum greinum. Sjúklingurinn nennir loks ekki að taka þátt í frekari læknisleik og ákveður að kynna sér málið sjálfur.

Forsagan felur í sér að sjúklingurinn hefur lesið sér talsvert til á „ófræðilegum“ vefsíðum, t.d. Wikipedia-síðum eða upplýsingasíðum fyrir almenning. Það er almennt langbest að byrja á að lesa svoleiðis yfirlit, þótt ekki sé nema til að læra helsta orðaforða um sinn sjúkdóm.

Hvar á að leita upplýsinga?

Efni sem læknar taka mark á (þ.e. ritrýnt efni eftir aðra lækna eða þá sem hafa háskólagráðu í heilbrigðisvísindum) er skráð í ýmsa gagnabanka. Það er ekki sérlega árangursríkt að leita beint í þeim, aðallega af því það er svo seinlegt. Gagnabankarnir henta kannski betur læknum sem vilja velja bestu bitana fyrir sig, stunda það sem kallað hefur verið á lélegri íslensku „kirsuberjatínsla“, þ.e.a.s. leita staðfestingar fræðinga á því sem fellur að þeirra eigin fyrirfram skoðun.

Hvernig á að leita upplýsinga?

Langöflugasta leitarverkfærið er enn og aftur Google, í þetta sinn sá angi þess sem kallaðist „Fræðasetur Google“, þ.e.a.s. scholar.google.com. Þetta tól Google leitar í fræðigreinum í tímaritum, sem mörg eru aðgengileg í landsaðgangi, fræðibókum,en hluti þeirra er oft aðgengilegur á Google books, og fleiru efni. Það er auðvelt að stilla leitartólið og því tiltölulega fljótlegt að finna þær upplýsingar sem notandi er á höttunum eftir. Síðan má nota efni úr þeim, t.d. heimildir sem þær vísa í, til enn markvissari leitar (ef sjúklingurinn hefur hug á að gerast sérfræðingur í eigin sjúkdómi).

Hér að neðan sést skýringarmynd af Google scholar, stillingum og hvert krækjur vísa. Útskýringar eru fyrir neðan myndina. Smelltu á myndina til að sjá stærri útgáfu.

Lengst til vinstri eru stillingar sem voru valdar áður en leit hófst. Hér var valið að leita að efni frá 2010 til dagsins í dag. Stillt var á „Sort by relevance“ sem þýðir að upplýsingum er raðað eftir því hve vel þær tengjast leitarorðinu/leitarorðunum. Hakað var við „include citations“ til að sjá hvar hefur verið vitnað í efnið (sem gæti gefið vísbendingar um gæði þess).

Leitarorð geta verið mörg, í þessu tilviki er leitað að „atypical facial pain“ (ódæmigerðum andlitsverk). Önnur leitarorð sem hefðu komið til greina væru „myofascial face pain“ (andlitsverkir sem tengjast bandvefsvandamálum), „facial neuralgia“ (taugaverkir í andliti), „persistent idiopathic orofacial pain“ (stöðugur óútskýrður verkur í neðri hluta andlits eða munnholi) o.s.fr. Sjúklingurinn veit nú þegar að hann er ekki með TMD (Temporomandibular disorder, þ.e.a.s. einhverja skemmd sem tengist kjálkalið) og ekki með Trigeminal neuralgia (vangahvot, verki sem tengjast þríburatauginni) svo hann er ekkert að ómaka sig við að leita eftir þeim leitarorðum.

Fyrsta greinin sem kemur upp er aðgengileg sem vefsíða en einnig fylgir krækjan Landsaðgangur. Sé smellt á Landsaðgangur opnast nýr gluggi sem er hluti af landaðgangsleitarvélinni (bein slóð á landsaðgengi að greinum er hvar.is). Í þeim glugga kemur fram í hvaða gagnabanka greinina er að finna, í hvaða tímariti hún birtist, hvenær, á hvaða blaðsíðum o.s.fr. Vilji maður lesa grein í landsaðgangi er smellt á Go. Þá opnast greinin í viðkomandi tímariti, í þessu tilviki Scandinavian Journal of Pain. Þess ber að geta að oft er nýjasti árgangur fræðitímarits ekki aðgengilegur í landsaðgangi.

Hvernig á að meta leitarniðurstöðurnar?

Sjúklingurinn sem er að leita sér upplýsinga tekur eftir því að þótt Google Scholar raði greininni úr Scandinavian Journal of Pain efst í leitarniðurstöðum (vegna þess að leitarorðin koma fyrir í röð snemma í greininni) virðist þetta ekki talin mjög merkileg grein (eða háttskrifað tímarit). Það sést á því að einungis 4 hafa vitnað í hana síðan hún birtist: Cited by 4 gefur sumsé ákveðnar vísbendingar.

Neðar á fyrsta skjá birtast mun álitlegri krækjur (smelltu á myndina til sjá hana stærri):

Krækja í efni sem hefur verið vitnað í af 104, stærstur hluti þeirra eru væntanlega fræðimenn sem vitna til þessa efnis í sínum fræðiskrifum, virðist álitleg. Og skv. krækjunni lengst til hægri er efnið aðgengilegt sem pdf-skjal á rússnesku vefsetri (sem kann að vera vegna þess að Rússar eru ekki píetistar í höfundarétti og birtingin því kannski ekki fullkomlega lögleg … en það varðar sjúklinginn svo sem ekkert um. Raunar er heil bók aðgengileg á þessari slóð þótt Google kræki hér einungis í tólfta kafla hennar.). Það styður einnig meint vægi þessarar greinar að hún hefur birst í 8 útgáfum.

Sjúklingurinn kemst svo að því að þessi grein er í rauninni kafli í bók, Evidence-Based Chronic Pain Management, útg. 2010, og er afar gagnlegt yfirlit yfir andlitsverki af ýmsum toga og jafnt „sannreynd“ sem möguleg læknisráð við þeim. Meginniðurstaða umfjöllunarinnar er, eins og sjúkling grunaði, að læknavísindin vita sáralítið um svona kvilla og flest læknisráðin eru byggð á kerlingabókum lækna og ágiskunum en ekki öruggum rannsóknum.

Önnur grein af fyrsta skjá sem virðist fýsilegt að skoða er þessi sem 42 hafa vitnað í og er aðgengileg á 11 stöðum, birtist í tímaritinu Pain 2010. Þessi grein er aðgengileg sem pdf-skjal, auk þess að vera í landsaðgangi. Miðað við titilinn fjallar hún um mögulegar orsakir andlitsverkja. Þetta er dæmigerð vísindagrein, skrifuð inn í ákveðið snið (template) eins og þær eru flestar.

Í næstu færslu verður fjallað um snið dæmigerðra læknisfræðigreina og hvernig sjúklingur getur nánast strax metið hvort borgar sig að lesa gegnum svoleiðis grein. Einnig verður fjallað um orðaforða í svona greinum; hvernig finnur maður hvað orðin þýða á íslensku og hvað er hægt að gera þegar íslensku heitin (íðorðin) eru gersamlega óskiljanleg?

Þessi færsla er framhald af færslunum:

Posted in: Daglegt líf, Geðheilsa

Geðveik handavinna

Emil Kraepelin (1856-1926) var þýskur geðlæknir sem stundum er kallaður „faðir nútíma geðsjúkdómagreininga“. Hann lagði mikið kapp á að stúdera geðsjúka og flokka geðsjúkdóma eftir einkennum. Áhrif Kraeplin á geðlækningar um og fyrir aldamótin 1900 voru gífurleg. Hann gaf út marga doðranta um niðurstöður sínar og birti þar m.a. ljósmyndir af dæmigerðum geðsjúklingum enda taldi hann að mætti talsvert styðjast við útlitið eitt og sér til að greina sjúklinginn rétt. Fleira mátti nota til sjúkdómsgreiningar að mati Kraepelin, svo sem handskrift og jafnvel hannyrðir sjúklinganna.

Í sumum rita sinna lýsir Kraepelin sárasóttargeðveiki, þ.e. geðveiki af völdum sýfilis (dementia paralytica), sem var skelfilegur ólæknandi sjúkdómur og helsta áhyggjuefni geðlækna fram yfir heimstyrjöldina síðari en þá kom pensillín á markað og sárasótt varð auðlæknanleg. Kraepelin segir:

Ég á smásafn af hannyrðum sýfilisgeðveikra kvenna. Þar eru léleg vinnubrögð áberandi, stórar lykkjur, meiriháttar villur og lykkjuföll. Samfara þessu kemur geðveikin fram í undarlegri lögun, sérstaklega sokkanna; einn sjúklingur prjónaði þrönga endatotu á stærð við fingur á ólögulegan sokkabolinn, annar prjónaði endalausan strokk, sá þriðji lokaði sokknum í báða enda.
(Emil Kraepelin. Psychiatrie: Ein Lehrbuch für Studirende und Aerzte, útg. 1899, hér þýtt eftir enskri útgáfu frá 1913.)

Sokkurinn sem var lokaður í báða enda.

Líklega er það liðin tíð að geðlæknar greini sjúklinga eftir vinnubrögðum í hannyrðum.

Jakki Agnesar

Jakki Agnesar Richter

Af öðru tagi er hinn frægi jakki Agnesar, sem varðveittur er á Prinzhorn safninu í Heidelberg, Þýskalandi. Jakkinn var ekki verkfæri til sjúkdómgreiningar heldur mögulega eina verkfærið sem sjúklingurinn hafði til að tjá sig.

Agnes Richter var þýsk saumakona sem var lögð inn á geðsjúkrahúsið Hubertusburg (ekki langt frá Leipzig) laust fyrir aldamótin 1900. Nær ekkert er vitað um ævi hennar og sjúkdóm en giskað hefur verið á að hún hafi þjáðst af geðklofa.

Þessi jakki var var hluti af einkennisklæðnaði sjúklinganna í Hubertusburg, úr grófgerðu gráleitu lérefti og stimplaður með þvottanúmeri/númeri sjúklingsins, 583. Meðan á sjúkrahúsdvöl Agnesar stóð saumaði hún jakkann sinn allan út. Aðallega eru útsaumuð orð og setningar en einnig teikningar.

Jakki Agnesar Richter

Erfitt eða ómögulegt er að lesa margt sem saumað er í jakkann. Sumstaðar eru ný og ný orð saumuð ofan í eldri orð, leturgerðin er illlæsileg og textinn sem tekist hefur að lesa úr er samhengislaus. Meðal þess sem lesið hefur verið úr eru orðin „ég“ og „minn“, sem eru margendurtekin; „börn“, „systir mín“, „bróðir frelsi? “, „hvítu sokkarnir mínir“, „sokkarnir mínir eru 11“, „Ég er í Hubertusburg / jarðhæð“, „kirsuber“, „engin kirsuber“ o.fl. Fyrir neðan „Ég er í Hubertusburg / jarðhæð“ er klausan „95 A. D. / A. I. B“ sem hefur verið túlkuð sem svo að Agnes hafi lokið við jakkann 1895. Innan á vinstri boðungi stendur „19. Juni 73 geb“ sem e.t.v. er þá fæðingardagur Agnesar. Víðar má lesa ártöl og eitthvað um fatnað (t.d. „jakkinn minn“) en margt er ólæsilegt og engan veginn hægt að vita í hvaða röð á að lesa textann, í hvaða átt á að lesa hann eða hvaða klausur, jafnvel einstök orð, heyra saman. Þvottanúmerið eða sjúklingsnúmerið 583 er saumað út um allt í jakkann.

Það gerir heldur ekki auðveldara fyrir að Agnes hefur sprett upp jakkanum og saumað hann saman upp á nýtt, t.d. þannig að önnur ermin er nú úthverf. Á ytra byrði er einungis útsaumur á ermunum en jakkinn er þakinn útsaumuðum orðum á röngunni. Sumir hafa túlkað þetta sem svo að Agnes hafi viljað hafa orðin næst sér. Kannski var hún að reyna að fullvissa sig stöðugt um að að hún væri „ég“ en ekki bara sjúklingur númer 583 á Hubertusburg-geðspítalanum?

Útsaumur á röngunni

Titilmynd og myndin af ermi á jakka Agnesar eru birtar með leyfi Liz Aldag, sem tók myndirnar. Þær birtust upphaflega á blogginu hennar, The Lulu Bird, í febrúar 2009.

Frekari upplýsingar um jakka Agnesar Richter má fá hér:

Agnes Richter. Sammlung Prinzhorn (textinn er á þýsku en hægt að stilla á enska útgáfu)
Dagbókarfærslur eða listaverk? Menningarmiðlun ehf. (blogg Skúla Sæland).

Posted in: Geðheilsa, Saga prjóns

Prjónagaldur

Prjón er göldrum líkast: Með afar einföldum verkfærum, prjónum, og mismunandi merkilegum þræði má skapa ótrúlegustu flíkur og form; Áferðin getur verið fíngerð sem kónglóarvefur eða gróf og hnausþykk og allt þar á milli, lögunin getur verið hver sem er.

Prjón og galdrar tengjast raunar svolítið. Fyrsta nafngreinda prjónakonan í Noregi fékk nafn sitt skráð í söguna vegna þess að hún var ákærð fyrir galdra (raunar einnig þjófnað og flæking). Þetta var Lisbet Pedersdatter sem var ákærð ásamt Karen Eriksdatter fyrir bæjarréttinum í Stavanger árið 1634.

Þær Karen og Lisbet voru förukonur og sáu sér m.a. farborða með göldrum gegn greiðslu og hnupli þegar tækifæri gafst. Í málsskjölum kemur fram Karen hafði haft Lisbet í þjónustu sinni í eitt ár. Lisbet skyldi bera föggur Karenar og prjóna sokka handa henni: „at schulle bere hendes goeds med hende. och spede hosser for hennde‟. Líklegt er talið að Karen hafi selt sokkana sem Lisbet prjónaði. Og að launum fékk Lisbet fæði og klæði.

Í fórum Lisbetar fundust smávegis galdragræjur en auðvitað neitaði hún að kunna nokkuð til fjölkynngi. Ég gat ekki séð hvaða refsing henni var gerð. En þakka má því að galdraákærur voru teknar alvarlega á þessum tíma að nafn og nokkur deili á prjónakonunni norsku hafa varðveist. Yfirleitt er talið að Norðmenn hafi lært að prjóna um svipað leyti og Íslendingar (kannski eilítið seinna þó) þ.e.a.s. seint á sextándu öld eða í upphafi þeirrar sautjándu, svo dæmi Lisbetar Pedersdatter er ómetanleg gömul heimild í norskri prjónasögu.

Á galdrasafni í Cornwall héraði á Englandi, The Museum of Witchcraft, eru til sýnis tól til galdra með prjóni. Þetta eru glerprjónar og hálfunnið prjónles úr svartri ull. Myndin efst í pistlinum er einmitt af galdraprjóns-græjunum, birt með leyfi safnsins.

Nú er óvíst hversu gömul þessi tiltekna galdraaðferð er en leiðbeiningarnar sem fylgja eru svona (lauslega snarað):

Nota skal nornaprjóna, þ.e. grófa, sljóa (ekki oddhvassa) prjóna úr gleri. Svart ullargarn hentar til bölbæna og hefndargaldurs, aðrir litir eru prýðilegir til hvítagaldurs. Sem hver lykkja er prjónuð skal söngla galdurinn (bölbænirnar eða annan galdur). Þegar þetta þykir hafa verið endurtekið nógu oft er prjónlesið tekið af prjónunum og brennt.

Eigi einhver prjónakona harma að hefna mætti kannski prófa svona galdur?

Frekari upplýsingar má sjá hér:

Málsskjölin í máli Lisbet Pedersdatter, í Stavanger bytings- og rådstueprotokoll A 10, 1634-1641, fol. 3a-3b (s. 136-7)
Lýsing á galdraprjóni. The Museum of Witchcraft
Knit for a spell, myndband sem sýnir galdraprjón á The Museum of Witchcraft

Posted in: Saga prjóns

Meistarastykki

Lamb guðs, miðja prjónateppis

Frá því á fjórtándu öld varð handprjón lögvernduð iðngrein víða í Evrópu, þ.e.a.s. prjónameistarar störfuðu í samtökum sem kölluð voru gildi. Eftir því sem prjónagildum óx fiskur um hrygg urðu inntökuskilyrði strangari. Talið er að á sautjándu og átjándu öld hafi tekið allt upp í sex ár til að læra til meistararéttinda í prjóni. Að sjálfsögðu voru bara karlmenn í þessum prjónagildum eins og í flestum iðngildum öðrum á þessum tíma.

Misjafnt var hvers lags stykkjum prjónasveinn þurfti að framvísa til meistararéttinda en víða á svæðum sem lutu þýskri stjórn var prjónateppi eitt þeirra. Teppi er kannski dálítið misvísandi orð því svona meistarastykki voru notuð sem veggteppi, borðdúkar, rúmábreiður o.fl. Skv. heimildum tók það prjónasvein oftast 2-3 mánuði að prjóna teppi en dæmi eru um að það hafi tekið hálft ár eða verið full vinna árið allt.

Fyrir heimstyrjöldina síðari voru þekkt 28 slík teppi/reflar en a.m.k. átta þeirra voru eyðilögð í stríðinu (flest í Póllandi). Nú er vitað með vissu um 18 af þessum meistarastykkjum auk eins sem er óheilt. Þau eru dreifð um söfn í Evrópu og í Bandaríkjunum eða jafnvel í einkaeigu. Flest þekktustu teppin eru frá Slésíu (héraði sem er nú í Póllandi) og Alsace/Elsass (sem ýmist hefur tilheyrt Frakklandi eða Þýskalandi.

Jean George Mueller prjónaði þetta teppi 1748.

Þetta teppi er varðveitt í Musée de l’Œuvre Notre-Dame í Strassburg. Það var prjónað í Alsace/Elsass árið 1748. Nafn prjónameistarans er þekkt, Jean George Mueller. Teppið er 1,92 x 1,70 metrar, prjónað úr tíu mismunandi litum af ullargarni. Í miðjunni er mynd af guðslambinu og textinn sem aðskilur borða á jöðrum og aðalmyndina er úr velþekktum páskasálmi frá Alsace/Elsass:

O lamb Godes unscvltig am stamen des creidz geschlact alzeid gefvnten gedvldig wiewol dv wahrest veracht ale sind has dv gedragen sons miesten mir verzagen erbarm dich vnser o Iesv gib vns den friten o Iesu Amen.

Þetta teppi er líka meistarstykki frá Alsace/Elsass, frá 1781. Það er varðveitt í Victoria & Albert Museum í London. Teppið er 193 sm að hæð og 174,5 sm breitt. Myndefnið er eitt af þeim vinsælustu á prjónateppunum frá Alsace, þ.e.a.s. Draumur Jakobs. Í stuttu máli sagt þá var Jakob sá sem plataði frumburðarréttinnn út úr Esaú bróður sínum fyrir baunadisk, lagði seinna land undir fót, á leiðinni lagði hann sig með stein fyrir kodda og dreymdi merkilegan draum:

Honum þótti stigi standa á jörðu og ná til himins og englar Guðs fóru upp og ofan eftir stiganum.Þá stóð Drottinn hjá honum og mælti: „Ég er Drottinn, Guð Abrahams, föður þíns, og Guð Ísaks. Það land, sem þú hvílist á, gef ég þér og niðjum þínum. Þeir munu verða fjölmennir sem duft jarðar og breiðast út til vesturs, til austurs, til norðurs og suðurs og allar ættkvíslir jarðarinnar munu blessun hljóta í niðjum þínum. (Sjá 1. Mósebók 25:10 o.áfr.)

Í kringum aðalmyndefnið er textinn: „Hilfe wirt Gott ferner schicken meinen Feinden zum Verdrus.“ (Guð mun halda áfram að senda hjálp þrátt fyrir óvini mína.) Efst í aðalmyndarammanum er svo nafn guðs, Jahve, ritað á hebresku.

Neðst á prjónateppinu sjást þau hjúin Adam og Eva í Paradís, um það bil að fara að gadda í sig eplum af skilningstré góðs og ills.

Sjá má mynd af teppinu og stækkaðan bút úr því á vef V&A safnsins.

Enn eitt teppið, frá 1791, má sjá á vef Metropolitan-safnsins í New York, en myndin af því er því miður svarthvít. Í lýsingu ættaðri frá safninu segir að grunnurinn sé grár, mynstrin í bleikum, bláum, hárauðum, grænum, gulum og svörtum litum; tvíhöfða örninn er svartur, ljónin rauð, einhyrningarnir ljósbrúnir og páfuglarnir dökkbláir.

Enginn veit hvernig þessi teppi voru nákvæmlega prjónuð, þ.e.a.s. hvort einhvers konar vél eða græja (knitting frame) hafi verið notuð við verkið. Teppin eru prjónuð fram og tilbaka. Flestir eru á því að einfaldlega hafi verið raðað mörgum prjónum í lykkjur hverrar umferðar, giskað er á 3-4 mjög langa prjóna, og prjónað af einum á annan. Sömuleiðis er erfitt að finna upplýsingar um prjónafestu því mörg teppanna voru þæfð, jafnvel svellþæfð og því ómögulegt að greina einstakar lykkjur.

Heimildir aðrar en krækt er í úr textanum

Turnau, Irene og K.G. Pointings. 1976. Knitted masterpieces. Textile History 7, s. 7-23.
Turnau, Irene. 1982. The Knitting Crafts in Europe from the Thirteenth to the Eighteenth century. The Bulletin of the Needle and Bobbin Club 65:1 og 2, s. 20-42.

Posted in: Saga prjóns