Vísindasjóður FF og FS

Í þessari færslu er reynt að gera grein fyrir illvígum deilum stjórnar Vísindasjóðs FF og FS við KÍ, dómsmáli sem stjórn Vísindasjóðs tapaði á dögunum, kostnaði af þessum deilum og spurt hvers vegna þriðjung af stjórn Vísindasjóðs skipar kona sem er í hvorugu stéttarfélaginu sem sjóðurinn tilheyrir. Eins og kemur fram í niðurstöðum í lok færslunnar tel ég að stjórn Vísindasjóðs FF og FS sé komin langt frá því hlutverki sem hún var kjörin til að gegna, með sama áframhaldi valdi hún eigendum sjóðsins, t.d. okkur framhaldsskólakennurum, æ meira fjárhagstjóni og að það leiki vafi á að þessi stjórn sé löglega skipuð. Þetta er flókið mál en ég geri mitt besta til að rekja málavexti í færslunni. 
  
 

Hvað er Vísindasjóður FF og FS?

Vísindasjóður Félags framhaldsskólakennara, FF, og Félags stjórnenda í framhaldsskólum, FS, (sem eru aðstoðarskólameistarar, áfangastjórar og aðrir aðstoðarstjórnendur), á að standa einhvern straum af endurmenntun og framhaldsmenntun félagsmanna í þessum félögum. Fé til sjóðsins kemur frá launagreiðanda, aðallega frá ríkinu, og nemur upphæðin 1,5% af föstum dagvinnulaunum félagsmanna.  Félagsmenn í FF og FS geta sótt um endurgreiðslu kostnaðar vegna endurmenntunar sinnar úr þessum sjóði og er endurgreitt eftir ákveðnum reglum. FF og FS eru aðilar að regnhlífarsamtökunum Kennarasambandi Íslands, KÍ, eins og mörg önnur stéttarfélög kennara, hafa aðstöðu í Kennarahúsinu og nýta sameiginlega skrifstofuþjónustu o.fl. sem þar er rekin.

Stjórn sjóðsins er kosin á aðalfundum FF og FS og þiggur því umboð sitt frá aðalfundi en ekki stjórnum félaganna. Núverandi stjórn var kosin á aðalfundum árið 2011. Í henni sitja Þórey Hilmarsdóttir, formaður, og Linda Rós Michaelsdóttir sem eru fulltrúar FF og Elísabet Siemsen sem er fulltrúi FS.

Það sem stingur sérstaklega í augu við þessa stjórn er að Linda Rós Michaelsdóttir hefur starfað sem skólameistari MR frá því 1. ágúst 2012 og er þ.a.l. ekki í stéttarfélögunum sem eiga þennan sjóð. Henni er óheimilt sem skólameistara að vera í stéttarfélagi og hún er því núna í Skólameistarafélagi Íslands, SMÍ. Það er afar undarlegt að kjörinn varamaður hafi ekki verið kallaður til þegar Linda Rós varð skólameistari.
 
 

Deila Vísindasjóðs við KÍ

Það er ákaflega erfitt að komast til botns í þessari deilu þó á yfirborðinu sé ljóst um hvað hún snýst. Hún hlýtur að eiga sér duldar skýringar því annars væri hún ekki svo hatrömm. Þær opinberu upplýsingar sem hafa birst segja að deilan snúist einkum um hvernig bókhald KÍ er fært og telur stjórn Vísindasjóðs að sjóðurinn hafi orðið af nokkru fé vegna þessa. Í bréfi sem stjórn Vísindasjóðs sendi félagsmönnum í FF og FS þann 20. október 2011 og sjá má í fréttinni sem krækt er í segir:
 
 

Af þeim gögnum sem hafa verið skoðuð er m.a. ljóst að tekjur sjóðsins frá ríkinu, rúmlega 8 milljónir í hverjum mánuði, eru færðar út af bankareikningi sjóðsins og inn á bankareikning KÍ. Þar liggja peningar sjóðsins í nokkrar vikur þar til þeim er skilað aftur til rétts eiganda. Vextir af þessum peningum skila sér ekki til sjóðsins né hefur sjóðurinn þessar fjárhæðir til ráðstöfunar meðan þær liggja annars staðar. Í febrúar 2011 voru febrúartekjur sjóðsins, rúmlega 8 milljónir, teknar út af reikningi sjóðsins viku áður en janúartekjum var skilað til baka. Í heila viku lágu að minnsta kosti 16 milljónir af peningum sjóðsins á reikningi KÍ. Til að koma í veg fyrir að tekjur sjóðsins væru millifærðar reglulega inn á reikning KÍ gaf sjóðstjórn formleg fyrirmæli um að engar greiðslur ættu sér stað af bankareikningi sjóðsins nema með samþykki sjóðstjórnar. Undanskildar voru styrkgreiðslur skv. listum frá ritara sjóðsins. Þessum fyrirmælum var í engu svarað né orðið við þeim.

 

Fjársýsla ríkisins greiddi (og greiðir) umsamda upphæð vegna endurmenntunar félaga í FF og FS beint inn á reikning KÍ og neitaði að breyta því fyrirkomulagi á þeim forsendum að kennitala Vísindasjóðs væri ekki á svokölluðum BIK reikningi sem greitt var inn á. BIK stendur fyrir Bókunar- og innheimtumiðstöð KÍ og er skráð á kennitölu KÍ. Fjársýsla ríksins greiddi ýmis gjöld ósundurliðuð inn á þennan reikning mánaðarlega og starfsmenn KÍ færðu svo upphæðina sem Vísindasjóði bar inn á sérstakan reikning Vísindasjóðs. Vissulega varð Vísindasjóður af vaxtatekjum af sínu fé vegna þessa fyrirkomulags. Óvíst er hversu háa upphæð var um að ræða en sé miðað við dæmin sem tekin eru í bréfi Vísindasjóðs hér að ofan má áætla að um einhver hundruð þúsund króna á ári væri að tefla. Ætla má að lítið mál væri að semja um að áætlaðar bætur upp á ekki hærri upphæð yrðu endurgreiddar Vísindasjóði eða dregnar frá þjónustugjaldi því sem KÍ krefur endurmenntunarsjóði kennarafélaganna um.

Stjórn KÍ sendi frá sér yfirlýsingu 21. október þar sem ásökunum um bókhaldssvik í bréfi Vísindasjóðs var hafnað og áréttaði með annarri yfirlýsingu þann 22. nóvember 2011.

Stjórn Vísindasjóðs kvartaði einnig yfir að KÍ rukkaði sjóðinn um þjónustugjald sem ekki hafði verið samið um. Það er alveg rétt að KÍ rukkaði endurmenntunarsjóði o.fl. aðila um talsverða upphæð árlega skv. hefð en ekki samningi. Fyrir þetta þjónustugjald fékk sjóðurinn skrifstofuþjónustu, þjónustu endurskoðenda o.fl. Í kjölfarið á óánægju með þetta fyrirkomulag voru gerðir þjónustusamningar við þá aðila sem KÍ veitir aðstöðu og þénustar. Ég finn hvergi sundurliðun á þessum þjónustusamningum KÍ við endurmenntunarsjóði innan samtakanna (ósundurliðuð upphæð í fjárhagsáætlun KÍ var samþykkt á þingi samtakanna í apríl 2011). Í Ársskýrslu Vísindasjóðs til Fulltrúafundar FF 29. mars 2012 segir að þjónustugjald KÍ sé 5% af tekjum sjóðsins:
 

KÍ hefur gert kröfu á sjóðinn í nokkrum liðum.  Meðal annars gerir KÍ tilkall til 5% tekna sjóðsins fyrir  árið 2011 í þjónustugjöld. Sú krafa nemur tæpum 6 milljónum króna og til vara 3,7 milljónir í launfyrir árið 2011. Því má draga þá ályktun að aðstöðugjald sjóðsins hjá KÍ (fyrir utan laun) sé um 2,3  milljónir fyrir 9 mánuði árið 2011. Ennfremur gerir KÍ kröfu á sjóðinn vegna útlagðs kostnaðar semnemur 4,3 milljónum.  Unnið er að því að meta réttmæti krafna KÍ.Gerður hefur verið skammtímasamningur um aðstöðuleigu og greiðir sjóðurinn nú kr. 63.750 á mánuði eða rúmlega kr. 750.000 á ári fyrir aðstöðu.  Gera má ráð fyrir að sjóðurinn þurfi starfskraft í
20 – 30% starfshlutfall (áður var greitt fyrir 50% stöðugildi).

Deilur stjórnar Vísindasjóðs við einstaka starfsmenn KÍ virðast hafa magnast úr öllu valdi. Til þess bendir m.a. bókun fundi KÍ þann 25. mars 2011, samþykkt samhljóða:

Bókun um Vísindasjóð FF/FS
„Vegna athugasemda sem fram hafa komið frá hendi stjórnar VÍS FF/FS við störf starfsmanna KÍ við bókhald og fjármálaumsýslu sjóðsins vill stjórn KÍ færa eftirfarandi til bókar.
Þessar athugasemdir eiga ekki við rök að styðjast og lýsir stjórn KÍ yfir fullu trausti á störf  þeirra starfsmanna sem hér um ræðir, þ.e. skrifstofustjóra og gjaldkera sjóða. Störf þeirra við  bókhald og fjármál sjóðsins hafa verið í fullu samræmi við  lög og reglur.

Vegna vinnu löggiltra endurskoðenda sambandsins vill stjórn KÍ einnig taka fram að hún telur vinnu þeirra vera í fullu samræmi við lög og reglur. Stjórnin harmar vinnubrögð sjóðsstjórnarinnar og furðar sig á því að hún hafi ekki reynt til þrautar að afla upplýsinga hjá KÍ í stað þess að bera athugasemdir við störf umræddra starfsmanna undir álit þriðja aðila“.

Þessi bókun var seinna dregin til baka og sér hennar nú ekki stað í fundargerð á síðu KÍ.

Harðvítugar deilur má einnig lesa úr bréfi því sem stjórn Vísindasjóðs sendi félagsmönnum í FF og FS og e.t.v. fjölmiðlum einnig, þann 20. október 2011 en þar segir: 

  
Þegar sjóðstjórn varð ljóst að óeðlileg tregða var hjá starfsmönnum KÍ að afhenda bókhaldsgögn leitaði hún til löggilts endurskoðanda KÍ um að hann hlutaðist til um að bókhald sjóðsins yrði afhent. En allt kom fyrir ekki.
[- – -]
Fyrir utan ofangreint hefur starfsfólk KÍ sem gegnir trúnaðarstörfum fyrir Vísindasjóð FF og FS neitað að hafa bein samskipti við sjóðstjórn. Starfsmaður KÍ hefur hótað sjóðstjórn meiðyrðamáli.

 

Stjórn Vísindasjóðs segir skilið við KÍ og formann FF

Þann 3. október 2011 afturkallaði stjórn Vísindasjóðs prókúru gjaldkera KÍ á bankareikning sjóðsins. Inn á þann bankareikning höfðu aðrir en Fjársýsla ríkisins greitt, þ.e. einkaskólar. Einhverra hluta vegna hafði fé þaðan verið fært inn á almennan reikning KÍ og síðan fært til baka ásamt hluta af þeim hluta af stóru summunni sem Fjársýsla ríkisins greiddi mánaðarlega ósundurliðað til KÍ sem Vísindasjóði bar. Þetta taldi stjórn Vísindasjóðs vera brot á bókhaldslögum.

Stjórn Vísindasjóðs heldur því fram, skv. reifun dómsmáls, að sjóðnum hafi verið vísað úr húsi [Kennarahúsinu] í nóvember 2011. Síðan þá hefur Vísindasjóður haft aðsetur að Bitruhálsi 2. Á almennum félagsfundi í FF þann 17. janúar 2013 sagði formaður stjórnar Vísindasjóðs að stjórninni hefði verið varpað á dyr úr Kennarahúsinu en litlu síðar á sama fundi túlkar hún höfnun KÍ á að afhenda stjórnarmönnum bókhaldsgögn sem þeim hafi verið „bolað úr húsinu“. Til að flækja málin segir stjórn Vísindasjóðs í ársskýrslu sem stjórnin sendi fulltrúarfundi FF 29. mars 2012 að það að KÍ hafi ekki viljað taka áfram við umsóknum um styrki úr Vísindasjóði eftir að stjórn Vísindasjóðs bar KÍ þungum sökum í bréfi til félagsmanna FF og FS og hafði tekið prókúru af KÍ jafngildi að sjóðnum væri úthýst úr KÍ húsinu. Þannig að hin dramatíska lýsing, varpað á dyr, virðist eitthvað málum blandin.
 
 

 Í fundargerð stjórnar FF frá 7. nóvember 2011 segir í samþykktri bókun:
 

Í ljósi þeirra aðstæðna sem skapast hafa sem fela meðal annars í sér að færa eigi starfsemi Vísindasjóðs FF/FS úr Kennarahúsinu harmar stjórn FF hvernig málum er komið.

Ljóst er að stjórn Vísindasjóðs var, þegar hér var komið sögu, ekki einungis uppsigað við einstaka starfsmenn í Kennarahúsi heldur einnig formann stjórnar FF og virðist sem stjórn Vísindasjóðs hafi neitað að taka þátt í fundum væri formaðurinn viðstaddur. Um þetta er skráð í fundargerð stjórnar FF þann 14. nóvember 2011:
 

Vegna þeirrar afstöðu stjórnar Vísindasjóðs FF/FS að formaður FF taki ekki þátt í þessum fundi vill stjórn FF taka fram að formaður ákvað í samráði við stjórnina að víkja sæti í þetta sinn. Stjórn FF leggur áherslu á að formaður FF er oddviti stjórnar og hlýtur í framhaldinu að sinna störfum sínum í þessu máli sem öðrum með eðlilegum hætti.
 

og í fundargerð stjórnar FF þann 5. desember 2011 er skráð: 
   

Orðið er gefið laust um fundinn 28. nóvember sl. og um framtíðina í samskiptum stjórnar FF og sjóðsstjórnar. Eftirfarandi samþykkt:
1. Tölvupóstur verði nýttur til að vinna með formleg, „konkret“ mál, önnur mál verði rædd augliti til auglitis óformlega og verði varaformaður FF tengiliður við sjóðsstjórn.
2. Óformlegir fundir sem tengiliður stjórnar FF á með FS og sjóðsstjórn verði fyrir opnum tjöldum, fyrirhugaðir fundir verði „tilkynntir“ áður en þeir eru haldnir, efni þeirra, fundargerðir og þess háttar komi inn á borð stjórnar FF.
3. Ekki kemur til álita að stjórnir FF, FS og Vísindasjóðs FF/FS hittist án formanns FF.

 

Vísindasjóður ræður sér lögfræðing og höfðar mál

Í janúar 2011 réði stjórn Vísindasjóðs sér lögfræðing vegna óánægju með hvernig bókhald KÍ var fært og komst stjórnin fljótlega á þá skoðun að KÍ bryti með þessu bókhaldslög. Í fundargerð stjórnar KÍ 9. júní 2011 sést að Lára V. Júlíusdóttir hæstaréttarlögmaður er farin að ganga erinda stjórnar Vísindasjóðs og krefst þess að bókhald Vísindasjóðs verði aðskilið frá öðru bókhaldi KÍ og þau frumgögn KÍ sem snerta Vísindasjóð verði afhent stjórn Vísindasjóðs.

Skömmu síðar höfðaði stjórn Vísindasjóðs mál gegn KÍ, þ.e. sendi inn svokallaða innsetningarbeiðni til Héraðsdóms Reykjavíkur. Innsetning felst í því að einhver er knúinn til þess að veita öðrum umráð yfir lausafé eða munum, með atbeina dómsyfirvalda. Í þessu tilviki krafðist stjórn Vísindasjóðs að KÍ afhenti sér aðgang að innheimtumiðstöð sinni, BIK-kerfinu, að því er varðaði allar færslur sem snertu fjárhag Vísindasjóðs frá árinu 2008. Í reifun málsins kemur fram að þessi gögn sem Vísindasjóður krefst umráða yfir eru  t.d. gögn um fyrir hvaða tímabil hafi verið greitt fyrir hvern sjóðsfélaga og sundurliðun á greiðslum KÍ til Vísindasjóðs, væntanlega framlagi Fjársýslu ríkisins sem KÍ tekur við og færir inn á reikning Vísindasjóðs.

Vörn KÍ byggist á því að þessi innsetningarbeiðni sé krafa um gögn sem Vísindasjóður haldi ekki fram að sé sín eign heldur telji að gögnin kunni að innihalda upplýsingar sem stjórn sjóðsins eigi rétt á að fá aðgang að. KÍ hafi nú þegar afhent Vísindasjóði allt sem sjóðurinn átti rétt á að fá eftir að stjórn hans ákvað að taka yfir þann hluta af starfsemi sjóðsins sem KÍ sinnti áður, þar á meðal bókhaldsgögn og gagnagrunn sjóðsins. KÍ sé ekki skylt að halda nákvæmt sundurgreint bókhald yfir inngreiðslur Fjársýslu ríkisins  til Vísindasjóðs þar sem Vísindasjóður hafi ákveðið að taka bókhald sjóðsins í eigin hendur.

Dómur féll í málinu þann 18. febrúar sl. Kröfu Vísindasjóðs var hafnað og dæmt að sjóðurinn skyldi greiða málskostnað KÍ, 300.000 krónur.
 
 

Vangaveltur um rétt stjórnar Vísindasjóðs og umsýslu Vísindasjóðs í höndum þessarar stjórnar
 

Þær Þórey Hilmarsdóttir og Linda Rós Michaelsdóttir voru fyrst kjörnar í stjórn Vísindasjóðs á aðalfundi FF í mars árið 2008 og endurkjörnar á aðalfundi FF í mars 2011. Elísabet Siemsen var endurkjörin fulltrúi FS í júní 2011 en ég veit ekki hve lengi hún hafði setið í stjórn Vísindasjóðs þá. Í stjórnina voru jafnframt kjörnir varamenn, einn frá hvoru félagi. Hér má sjá mynd af núverandi stjórnarmönnum Vísindasjóðs og varamönnum.

Af því stjórn Vísindasjóðs er kjörin beint á aðalfundi FF heyrir hún líklega ekki undir stjórn FF. Á hinn bóginn ber henni að starfa eftir reglum um sjóðinn og lögum FF. Síðan 1. ágúst sl. hefur Linda Rós Michaelsdóttir ekki verið félagsmaður í FF og ekki heldur í KÍ. Hún er félagi í Skólameistarafélagi Íslands, sem á enga aðild að Kennarasambandi Íslands. Af hverju varamaður FF var ekki kallaður til þegar Linda Rós missti aðild sína að stéttarfélagi framhaldsskólakennara er með öllu óskiljanlegt en vekur auðvitað þá spurningu hvort málum stjórnar Vísindasjóðs sé nú þannig komið að þau þoli ekki skoðun annarra en þeirra þriggja kvenna sem stjórnina hafa skipað um árabil. Þráseta Lindu Rósar í stjórn Vísindasjóðs FF virðist hafa verið rædd á fundi KÍ í ágúst 2012 án þess að nafn hennar sé nefnt (sjá lið 4.b).

Sömuleiðis er óskiljanlegt að stjórn Vísindasjóðs FF neiti að hitta formann FF og ræða málavafstur sitt að henni viðstaddri. Stjórn Vísindasjóðs er ekki samheldinn saumaklúbbur úti í bæ sem velur sér viðmælendur (og viðhlæjendur). Ef konurnar í stjórn Vísindasjóðs geta ekki umgengist formann FF ættu þær að segja af sér enda liklega óhæfar til að gegna trúnaðarstörfum fyrir stéttarfélagið FF.

Þótt stjórn Vísindasjóðs sé heitt í hamsi yfir meintum bókahaldssvikum KÍ hefur stjórninni ekki tekist að uppfylla lágmarkskröfur um bókhald Vísindasjóðs svo opinbert sé og upplýsingar um þennan sjóð liggja hreint ekki á lausu. Á fulltrúafundi Félags framhaldsskólakennara í mars 2010 átti Vísindasjóður að leggja fram ársskýrslu en hennar sér engan stað í fundargögnum, Í ársskýrslu stað er birt upplýsingabréf til félagsmanna um upphæð sem hægt var að sækja um í A-deild og B-deild sjóðsins í mars 2010.

Engin úr stjórn Vísindasjóðs sá sér fært að mæta á fulltrúafund Félags framhaldsskólakennara í mars 2012. Fulltrúafundir eru haldnir þau ár sem ekki er aðalfundur og fara með málefni stéttarfélagsins, gera þar á meðal grein fyrir fjárhagsstöðu þess, milli aðalfunda sem eru á þriggja ára fresti. Á þennan fulltrúafund sendi stjórn Vísindasjóðs einn af lögmönnum sínum, sem lagði fram drög að ársreikningi 2011 og sagði að hann yrði sendur félagsmönnum þegar búið væri að ganga frá honum. Nokkrar umræður spunnust um þennan lið og af því sem bókað er sést að þær Þórey og Linda Rós eiga stuðningsmenn úr sínum eigin skólum (FSu og MR) en aðrir sem taka til máls eru lítt hrifnir af háttalagi þeirra eða vafstri með Vísindasjóð FF. Sem dæmi um málflutning má nefna að kennari úr MR kallar stjórnina „þessar góðu konur“ en kennari úr MH er ósáttur við að „stjórnarmenn sjóðsins séu orðnir starfsmenn hans og að sjóðurinn sé kominn á skrifstofu úti í bæ“ og telur „engar heimildir vera í lögum og reglum FF sem heimili stjórn sjóðsins að segja sig úr félagi við félagið sjálft.“ Mögulega hefur stjórn Vísindasjóðs gengið frá ársreikningi ársins 2011 og sent félagsmönnum síðar, ég var ekki í FF árið 2011 og þætti sem nú starfandi framhaldsskólakennara mun skynsamlegra að hann lægi frammi á vef.

Það er erfitt að meta hvort kostnaður við rekstur og umsjá Vísindasjóðs hafi lækkað við að stjórn sjóðsins færði hann úr Kennarahúsinu í leiguhúsnæði því ársreikningar liggja ekki frammi og einungis eru orð stjórnarinnar fyrir þessu. Í fundargerð almenns félagsfundar í FF í janúar sl. er haft eftir Þóreyju Hilmarsdóttir formanni stjórnar sjóðsins: „[…] kostnaður og útgjöld er kr. 7,1 milljón. Kostnaður í KÍ húsi hefði verið 7,5 milljónir.“ Líklega er hún að tiltaka kostnað ársins 2012 en það kemur ekki fram í fundargerð. Þótt kostnaðurinn virðist hafa lækkað um 400.000 kr. við flutning sjóðsins er spurning hvort stjórn sjóðsins vinni við hann sem starfsmenn í sjálfboðavinnu (sem ekki er í samræmi við lög og reglur um þennan sjóð) og einnig vaknar sú spurning hvort löggiltum endurskoðendum hafi verið greitt fyrir að yfirfara ársreikninga Vísindasjóðs fyrir árið 2012, svo ekki sé talað um spurninguna um hvort samþykktir ársreikningar fyrir árin 2011 og 2012 séu til. Önnur gögn um kostnað af málavafstri stjórnar Vísindasjóðs er að finna í ársskýrslu sjóðsins sendri fulltrúafundi FF í  mars 2012:
 

Vinna sjóðstjórnar við að fá aðgang að gögnum sjóðsins  og yfirtaka rekstur hans  hefur kostað töluverð  fjárútlát meðal annars vegna mótþróa KÍ. Kostnaður við stjórnarfundi hefur  rúmlega fjórfaldast milli áranna 2010 og 2011.  Rúmlega helming þess kostnaðar má rekja til fundahalda sem  tengjast beint gagnaöflun og fundum með lögmönnum og öðrum sérfræðingum.  Tæpur helmingur kostnaðar er vegna reglulegra stjórnarfunda og úthlutunarfunda, sem voru  margir í október og nóvember. Útlagður kostnaður við aðstoð lögmanns hefur verið all nokkur.

Á fyrrnefndum almenna félagsfundi FF í janúar sl. var Þórey Hilmarsdóttir, formaður stjórnar Vísindasjóðs, spurð um lögfræðikostnað Vísindasjóðs. Hún svaraði því til að á árinu 2012 hefði verið eytt 1,5 milljón í lögfræðikostnað. Þetta er ekki bókað í fundargerð og ég finn hvergi upptöku af þessum fundi, byggi því á eigin minni en ég fylgdist með beinni útsendingu frá fundinum.

Í ársskýrslu Vísindasjóðs til fulltrúafundar FF í mars 2012 segir að Vísindasjóður muni endurkrefja KÍ um allan kostnað sem til hefur fallið við öflun upplýsinga og gagna og má því ætla að stefni í langvinnar lagaþrætur af hálfu stjórnar Vísindasjóðs. Í því máli sem stjórn Vísindasjóðs tapaði  í síðustu viku var sjóðurinn dæmdur til að greiða málskostnað KÍ.
 
 
 
 
 

Niðurstaðan

Þegar allt er saman dregið má ætla að umsýslu  KÍ hafi verið að því leytinu ábótavant að Vísindasjóður varð af nokkrum hundruðum þúsunda króna vaxtatekjum á ári hverju. Líklega hefði með lagni verið hægt að ganga frá því máli þannig að KÍ bætti Vísindasjóði þann skaða. En þetta mál og möguleg stirfni bæði starfsmanna KÍ og stjórnar Vísindasjóðs varð til þess að stjórn Vísindasjóðs réð sér lögfræðing, deilurnar mögnuðust, stjórnin flutti sjóðinn úr húsakynnum KÍ, höfðaði mál gegn KÍ og tapaði því máli á dögunum.

Þótt ekki hafi verið upplýst til hve hárrar upphæðar stjórn Vísindasjóðar hefur stofnað í lögfræðikostnað og greiðslu málskostnaðar er sú upphæð veruleg, a.m.k. samanborið við meintan hýrudrátt KÍ af þessum sjóði. Miðað við framgang kvennanna sem stýra sjóðnum er óvíst að bitið sé úr nálinni með þetta, þær gætu allt eins áfrýjað málinu til Hæstaréttar sem þýðir meiri lögfræðikostnað, sem við, framhaldsskólakennarar, greiðum. Sem félagsmaður í FF mótmæli ég þessum fjáraustri enda get ég ekki séð að hann komi okkur sem eigum að njóta góðs af þessum sjóði á nokkurn hátt til góða.

Upplýsingagjöf frá stjórn Vísindasjóðs til þeirra sem eiga sjóðinn, þ.e.a.s. félagsmanna í FF og FS, er mjög skorin við nögl enda virðist stjórnin ekki geta mætt á formlega fundi FF sem eru bókaðir og fundargerðir þeirra birtar, hvorki notað vef KÍ né haldið úti eigin heimasíðu. Fram kemur að stjórn Vísindasjóðs getur ekki átt samskipti við formann FF. Sem félagsmaður í FF lýsi ég því yfir að svo viðkvæmir stjórnarmenn í Vísindasjóði FF og FS eru óhæfir og ættu að segja af sér. Ég veit ekki hvort þetta á við allar konurnar í stjórn sjóðsins.

Annar fulltrúi okkar framhaldsskólakennara í stjórn Vísindasjóðs er alls ekki í stéttarfélaginu okkar heldur gegnir nú starfi skólameistara. Stjórn Vísindasjóðs virðist ekki hafa til hugar komið að kalla inn kjörinn varamann þetta ár sem hún leysir skólameistara MR af. Sem félagsmaður í FF mótmæli ég þessari háttalagi, mér finnst það í meira lagi vafasamt þótt ég geti ekki fullyrt um að það sé ólöglegt.

Svo virðist sem eina leiðin til að losna við stjórn Vísindasjóðs sé að kjósa nýja fulltrúa á aðalfundum FF og FS. Eins og ég hef rakið lýtur núverandi stjórn einungis eigin vilja og virðist ekki starfa í þágu okkar félagsmanna. Ég legg því til að félagsmenn í FF ræði þessi mál í sínum hópi og krefjist auka-aðalfundar svo kjósa megi ábyrga og minna-móðgunargjarna fulltrúa í stjórn Vísindasjóðs FF og FS.
 
 
 

Posted in: Skólamál

Viðhorf Landlæknis og HVE til eftirá-hagræddrar sjúkraskrá og vanrækslu

Í dag sendu bæði Heilbrigðisstofnun Vesturlands (HVE) og Geir Gunnlaugsson landlæknir frá sér yfirlýsingar vegna umfjöllunar Kastljóss um fæðingu Sveindísar Helgu, dóttur Hlédísar Sveinsdóttur. Hluti umfjöllunar Kastljóss snérist um hrópandi misræmi milli þeirra gagna sem HVE sendi Landlækni og sömu gagna sem HVE afhenti Hlédísi.

Eitt af hlutverkum Landlæknis er að hafa eftirlit með heilbrigðisþjónustu og heilbrigðisstarfsfólki. Það vekur því furðu að landlæknir skuli ekki sjá ástæðu til þess að kanna eða hafa eftirlit með vægast sagt einkennilega færðri sjúkraskrá og öðrum gögnum frá HVE. Fjöldi rangfærslna lýtur allur í sömu átt, nefnilega að gera hlut spítalans skárri en hann var. Raunar kemur skýrt fram hjá lögfræðingi Hlédísar í viðtali i Kastljósi að hefði Landlæknir ekki haft myndband af fæðingunni undir höndum hefði hann (eða sérfræðingur sá sem Landlæknir kallaði til) ekki getað komist að þeirri niðurstöðu að vanræksla starfsfólks HVE hefði valdið þeim hræðilega skaða sem barnið beið í fæðingunni. Ekki sé hægt að komast að þeirri niðurstöðu sé byggt á gögnum þeim sem HVE sendi Landlækni.

Í 5. grein Laga um sjúkraskrár 55/2009 segir:

  • Við sérhverja færslu sjúkraskrárupplýsinga í sjúkraskrá skal koma fram nafn þess sem skráir, starfsheiti hans og tímasetning færslu. Viðbót, leiðrétting, breyting eða eyðing sem gerð er á færslu sjúkraskrárupplýsinga skal ætíð vera rekjanleg.
  • Sjúkraskrárupplýsingar skulu færðar jafnóðum eða að jafnaði innan tuttugu og fjögurra stunda frá þeim tíma er þeirra var aflað.

Eytt úr sjúkraskráÞað er því ótrúlegt að sjá í sjónvarpi að mikilvægum hluta er eytt úr sjúkraskrá áður en hún er send til Landlæknis og það löngu eftir að skráin var færð.  Þetta sást mætavel í fyrrnefndum Kastljósþætti og birt var skjámynd sem sýndi muninn við síðustu færslu mína. Hlutinn sem þurrkaður var út segir frá ástandi barnsins rétt eftir fæðingu og krampaköstum sem komu síðar. Til hægri sést lítil mynd af stykkinu sem einhver hjá HVE þurrkaði út úr sjúkraskránni, sé smellt á myndina birtist hún stærri (hvort tveggja er skjámynd úr Kastljósi). Hver voru rök HVE fyrir að eyða þessum upplýsingum áður en skjalið var sent til Landlæknis? Og finnast Landlækni þessi vinnubrögð í góðu lagi?

Edward Kiernan yfirlæknir, Birna Gunnarsdóttir ljósmóðirÍ einnar síðu bréfi yfirlæknis fæðingardeildar (kvennadeildar) HVE úir og grúir af villum. Hluta þeirra er hægt að sanna með myndbandsupptökunni af fæðingunni. Svoleiðis villa er lituð á myndinni af bréfi yfirlæknisins (sé smellt á myndina kemur upp stærri útgáfa, þetta er skjámynd úr Kastljósþætti um málið.) Þar er ekki minnst á mónítor-ritið sem sýnir svo ekki verður um villst að barnið leið mikinn súrefnisskort í talsverðan tíma en það fæddist.

Ýmsar fleiri rangfærslur eru í gögnum frá HVE til Landlæknis. Má nefna að alls staðar er því haldið fram í gögnunum að legvatn hafi verið tært sem það var ekki, ýmist er aðstoðarlæknirinn (nýútskrifaður læknakandídat) viðstaddur fæðinguna eða ekki, yfirlæknirinn segist ekki hafa komið að fæðingunni en gerði það o.fl. Einna alvarlegustu “breytingarnar” sem starfsfólk HVE gerir eftir á og sendir Landlækni eru nýjar útgáfur af svokölluð APGAR-skori litlu stúlkunnar sem fæddist mjög sködduð af súrefnisskorti. Steinbergur Finnbogason lögfræðingur segir um þetta atriði, í Kastljósi 19. febrúar:

Skv. gögnunum þá erum við með þrjú mismunandi APGAR skor eftir eina mínútu. Það er í einni skýrslu ekkert merkt inn og gæti þá verið hvað sem er, í annarri skýrslu sem virðist koma seinna fram að þá er búið að færa inn töluna þrír í APGAR og í enn öðru bréfi sem er sent til Landlæknis er því haldið fram að APGAR skor hafi verið fimm. Og í sjálfu sér ef APGAR skor er fimm þá er ekkert að, ef það er þrír þá er eitthvað að en kannski ekkert eitthvað svakalegt en samkvæmt vídeóinu og seinna framkomnu áliti þá hefði barnið í mesta lagi átt að fá einn í APGAR skor.

Og niðurstaða hans um rangfærslur í gögnum HVE sem send voru Landlækni er:
 

Þær breytingar sem við sjáum þar þær miða að því … hugsanlega miða þær að því að fegra myndina.

Í yfirlýsingu Landlæknis í dag segir að málið hafi verið rannsakað ítarlega sem hafi leitt til faglegrar niðurstöðu. Landlæknir hafi beint þeim tilmælum til HVE að halda fund með Hlédísi Sveinsdóttur og biðja hana formlega afsökunar á þeim mistökum og þeirri vanrækslu sem hún og nýfætt barn hennar urðu fyrir. – Þess ber að geta að framkvæmdastjóri lækninga á HVE hélt þennan fund með Hlédísi einu og hálfu ári eftir hina afdrifaríku fæðingu og var það í fyrsta sinn sem henni var gefið tækifæri til að funda með aðilum málsins.- Um hinar einkennilegu breytingar sem HVE gerði á sjúkraskrá eftir á og um rangfærslur í gögnum frá stofnuninni segir Landlæknir í þessari yfirlýsingu:

[…] skal tekið fram að Heilbrigðisstofnun Vesturlands er ábyrgðar- og umsjónaraðili þeirrar sjúkraskrár sem um ræðir og getur gert á henni leiðréttingar skv. lögum um sjúkraskrár, sé sýnt fram á að upplýsingar í henni séu bersýnilega rangar eða villandi.

Nú væri áhugavert að Landlæknir upplýsti hvort eyða fyrir APGAR-skor sé svo “bersýnilega röng og villandi” að hún gefi umsjónarmanni sjúkraskrár, HVE, sjálfkrafa tilefni til að skálda þar inn ótrúlegar tölu talsvert löngu eftir fæðinguna. Sömuleiðis er áhugavert að vita skoðun Landlæknis á öðrum röngum upplýsingum sem HVE lét embætti hans í té, voru þær að hans mati upplýsandi fyrir málið?

Landlæknir lýkur yfirlýsingu sinni á skýrri niðurstöðu málsins, að mati embættisins, og viðurlögum:

Heilbrigðisstarfsmönnum urðu á mistök og vanræksla við fæðingu barns Hlédísar. Þessari niðurstöðu hefur verið fylgt eftir af festu gagnvart stjórnendum sjúkrahússins og einstökum starfsmönnum.

Starfsmennirnir sem í hlut eiga starfa allir áfram við HVE nema aðstoðarlæknirinn (að ég held). Ljósmóðirin sinnir enn fæðandi konum, yfirlæknirinn er kjur á sínum sessi sem og framkvæmdastjóri lækninga. Bæði Landlæknir og HVE neita að upplýsa hvernig niðurstöðunni um mistök og vanrækslu starfsmanna HVE hafi verið fylgt eftir “af festu”. Hlédísi Sveinsdóttur hefur ekki verið formlega tilkynnt um þau viðbrögð. Það má svo sem giska á að einhverjir sem í hlut áttu hafi fengið formlega áminningu, sem skiptir engu einasta máli fyrir ríkisstarfsmann (nema standi til að reka hann hvort sem er og þarf þá að safna tveimur formlegum áminningum fyrst).
 

HVE harmar vitaskuld eigin mistök í sinni yfirlýsingu í dag en minnist í henni ekki á vanrækslu starfsmanna sinna. Stofnunin segist hafa endurskoðað “allar verklagsreglur tengdar þjónustu við fæðandi konur […] og [að] eftirlit með að þeim sé framfylgt skerpt. Þá voru settar reglur sem takmarka mjög  fjölda aðstandenda við fæðingar.”

Síðari málsgreinin stingur í augu því erfitt er að sjá hvernig fjöldi aðstandenda við fæðingu hefur haft áhrif í þeim mistökum og vanrækslu sem hér var um að ræða. Skýringin er væntanlega sú að í sinni greinargerð til Landlæknis kvartaði ljósmóðirin undan skvaldri í móður og vinkonum Hlédísar sem voru viðstaddar fæðinguna og tengir síðan vinkonuna sem hélt á myndbandsupptökutækinu við vinnustað hennar en hún vinnur hjá fjölmiðlafyrirtæki. Nú veit ég ekki hversu viðkvæmar ljósmæður eru fyrir skvaldri en ef þetta á að vera afsökun fyrir því að hún fylgdist ekki með síritanum sem sýndi súrefnisskort ófædds barnsins eða að ástand barnsins þegar það fæddist fór framhjá henni held ég að önnur störf myndu líklega henta þessari konu betur. HVE hefur sem sagt komið auga á það ráð að takmarka fjölda leikmanna við fæðingu sem úrræði til að koma í veg fyrir mistök og vanrækslu starfsmanna sinna á fæðingardeild, skv. yfirlýsingu HVE í dag.

HVE telur staðhæfingar um að sjúkraskrá hefði verið hagrætt, atriðum eytt og með því brotin lög vera órökstudda og villandi framsetningu og færir sem rök fyrir því að Landlæknir hafi ekki skipt sér neitt af þeirri hagræðingu staðreynda.  Í yfirlýsingu HVE er ekki vikið orði að því stofnunin hyggist bæta skráningu upplýsinga í sjúkraskrá eða skerpa eftirlit með því að þeim sé ekki breytt löngu seinna. Forstjóri HVE sem skrifaður er fyrir yfirlýsingu stofnunarinnar í dag segist, í lokin, fagna opinberri rannsókn sem skeri úr um hvort rangfærslur í sjúkraskrá og öðrum gögnum frá HVE til landlæknis varði við lög.

Sem viðskiptavinur HVE er ég Guðjóni Brjánssyni hjartanlega sammála og finnst mikilvægt að lögregla skeri úr um hversu mikið megi edítera sjúkraskrá og hversu mikið halla réttu máli í öðrum gögnum frá heilbrigðisstofnun sem send eru Landlækni þegar kvartað er til hans; Hvað teljast eðlilegar leiðréttingar eftir á og hvað fellur undir skjalafals?

Og satt best að segja myndi ég ráðleggja hverri þeirri konu sem ætlar að fæða barn á fæðingardeild Sjúkrahúss Akraness að sjá til þess að fæðingin sé tekin upp myndband, af þöglum myndatökumanni auðvitað …  

Viðbót 28. febrúar: Í dag birtist önnur yfirlýsing frá HVE þar sem mismunur í sjúkraskrá er skýrður og fjallað um fleira þessu máli tengt.
  
  
  
 

Posted in: Óflokkað

Skjalafals á Sjúkrahúsi Akraness?

Sjúkraskrá á HVEÉg er varla búin að ná mér eftir Kastljós gærdagsins. Þar lýsti ung kona reynslu sinni af þjónustu fæðingardeildar Sjúkrahúss Akraness (sem er hluti Heilbrigðisstofnunar Vesturlands, HVE) og stjórnendum sjúkrahússins af miklu æðruleysi, eiginlega var hún ótrúlega málefnaleg og róleg miðað við hvernig brotið hefur verið á henni og dóttur hennar. Mistök sem gerð voru þegar hún fæddi dóttur sína eru ótrúleg, það er varla hægt að nota orðið mistök yfir atburðarásina eins og henni var lýst í Kastljósi og gögn sýndu, heldur kannski frekar afdrifaríkt slugs starfsmanna á fæðingardeildinni (sem kallast kvennadeild á skipuriti HVE).

Hitt var þó enn ótrúlegra: Vafasömu hagræðing gagna! Yfirlæknirinn skáldar upp atvikalýsingu sem er alls ekki í samræmi við myndband af fæðingunni … konan hefur svo eftir honum að hann muni ekki eftir henni. Ég trúi því ekki að grafalvarlegur súrefnisskortur sé það algengur meðal nýfæddra barna á þessari fæðingardeild að yfirlæknirinn geti hreinlega ekki munað eftir hverju tilviki fyrir sig og neyðist til að uppdikta eigin frásögn af fæðingunni.

Einhver hefur vísvitandi eytt mikilvægum upplýsingum úr sjúkraskrá og bætt inn upplýsingum sem láta háttalag ljósmóður og aðstoðarlæknis líta eilítið skár út, sem sagt hagrætt sjúkraskrá verulega! Þessi ritskoðaða og breytta sjúkraskrá var send Landlæknisembættinu sem gögn sjúkrahússins í málinu. Það ætti að vera auðvelt að sjá hver gerði þetta því skv. reglum HVE ber að skrá hver afritar sjúkraskrá hverju sinni.

Landlæknir kom sér undan að svara spurningu Kastljóss um hvort hann teldi að um rangfærslur eða skjalafals væri að ræða í gögnum Sjúkrahúss Akraness og taldi ekki ástæðu til að vísa málinu til lögreglu. Framkvæmdastjóri lækninga á HVE vildi ekki tjá sig og vísaði til trúnaðar- og þagnarskyldu. Ég veit ekki til þess að hann sé bundinn sérstökum trúnaði um mögulegt skjalafals starfsfólksins sem hann á að hafa eftirlit með en af því erindisbréf hans liggur hvergi frammi get ég sosum ekki fullyrt um að svo sé ekki. Hann ber hins vegar ábyrgð á meðhöndlun sjúkraskráa enda skrifaður fyrir reglum um notkun þeirra sem krækt er í hér að ofan.

Í ljósi þess sem Kastljós hefur eftir Landlækni og framkvæmdastjóra lækninga á HVE þarf varla að koma á óvart að á mánudaginn síðasta, 11. janúar, skrifuðu Landlæknir og forstöðumaður HVE undir samning um að HVE tæki að sér að prófa og þróa rafræna sjúkraskrá. „Markmið samningsins er að stuðla að vönduðum og faglegum vinnubrögðum við innleiðingu og þróun rafrænnar sjúkraskrár.“ Má af þessu ráða að Landlæknir telji Sjúkrahúsið á Akranesi (sem er hluti af HVE) hafa staðið sig vel í vönduðum og faglegum vinnubrögðum við færslu og meðhöndlun sjúkraskráa til þessa?
 

Myndin við þessa færslu er skjámynd úr þætti Kastljóss og sýnir sjúkraskýrsluna sem móðirin fékk afhenta og eintak sömu skýrslu sem Landlæknir fékk afhenta, hvort tveggja frá HVE.
 
 

Posted in: Óflokkað

Geldingarlyf, andvökulyf, sjálfsvígshvatalyf …

Ég var að lesa greinina Relabeling the Medications We Call Antidepressants eftir David Healy og David Antonuccio (birtist í Scientifica 2012). Að vísu vissi ég fyrir flest það sem þeir fjalla um en dáist að stuttu og skipulegu yfirliti og mæli eindregið með þessari grein hafi menn áhuga á því hvort þunglyndislyf virki við þunglyndi og hvernig þau virka sannanlega á ýmsan annan óheppilegan máta. Greinarnar sem þeir vísa í eru flestar aðgengilegar í landsaðgangi (gegnum hvar.is).

Spurning um lyfHealy og Antonuccio draga upp nokkrar mælistikur og máta algeng þunglyndislyf við þær.

Fyrsta mælistikan er: Þunglyndislyf ætti að sýna marktækt meiri verkun en lyfleysa. Þeir gera grein fyrir frægustu rannsóknum á þessu og rekja niðurstöður þeirra sem eru í stuttu máli sagt að bati af þunglyndislyfjum umfram lyfleysu mælist sáralítill og nær eingöngu í hópi sjúklinga sem teljast fárveikir af þunglyndi. Raunar er þessi litli munur sem mælist líka hálfgerð blekking því yfirleitt leyfist sjálfsvígskandídötum ekki að taka þátt í lyfjarannsóknum lyfjafyrirtækja og í mörgum rannsóknum er byrjað á að gefa öllum lyfleysu í tvær vikur og þeir reknir úr rannsókninni sem byrjar að batna af lyfleysunni („wash-out period“ er þetta kallað og dregur auðvitað úr möguleikanum á að lyfleysa ein og sér svínvirki á þátttakendur).

Þeir gera líka grein fyrir hörmulegum niðurstöðum sem fengust í risastórri rannsókn sem snérist um árangur af þunglyndislyfjum í raunheimi en ekki stýrðum tímabundnum lyfjarannsóknum, þ.e. STAR*D rannsókninni. Í henni voru prófaðar ýmsar samsetningar sem áttu að nýtast þunglyndissjúklingum, s.s. fleiri þunglyndislyf en eitt samtímis, stoðlyf úr öðrum lyfjaflokkum eða hugræn atferlismeðferð sem stoð. Sjúklingunum var fylgt eftir í ár og í ljós kom að 3% batnaði að ráði (108 þunglyndissjúklingum af 4.041); hinir ýmist hættu þátttöku í rannsókninni eða náðu einungis mjög tímabundnum bata og veiktust aftur. Það sem er kannski aðallega athyglisvert í sambandi við niðurstöður STAR*D könnunarinnar er að í fyrstu birtu niðurstöðum, þ.e. á vegum þeirra sem gerðu rannsóknina, var því haldið fram að 67% þátttakenda hefði batnað þunglyndið með þessum aðferðum …

Þunglyndislyf eru vegin og léttvæg fundin í öðru því mati sem Healy og Antonuccio nota. Sumar niðurstöðurnar eru auðvitað velþekktar, s.s. aukin sjálfsvígshætta ungs fólks sem gefið er þunglyndislyf (þess vegna er svartur aðvörunarmiði á þessum lyfjum í Bandaríkjunum, ég veit ekki hvort svo er hér á landi) eða sú mjög algenga og velþekkta aukaverkun flestra algengustu þunglyndislyfjanna að draga úr eða drepa kynhvöt fólks.

Mér þótti athyglisvert að lesa samantekt þeirra um rannsóknir sem benda til þess að í sumum tilvikum auki þunglyndislyf líkurnar á viðvarandi þunglyndi. Um þetta hafði ég lesið svolítið áður, t.d. flestar greinarnar sem þeir vísa í, en var ekki búin að læra hugtakið „tardive dysphoria“ sem mætti kalla síðkomna vanlíðan/óeirð á íslensku (hugtakið er búið til með hliðsjón af velþekkta hugtakinu „tardive dyskinesia“, síðkomin hreyfitruflun sem fylgir stöku sinnum töku sefandi lyfja og lýsir sér í kækjum og kippum  … í rauninni er síðkomin sút miklu betri þýðing á tardive dysphoria en því miður skilja of fáir gamla orðið sút). Þeir sem telja að þunglyndislyf valdi síðkominni vanlíðan, jafnvel krónísku þunglyndi, byggja á því að boðefnakerfi heilans bregst fljótt við inngripum (sem sést vel í tilraunum á dýrum) og gæti t.d. brugðist við serótónín-aukandi lyfi með því að draga saman serótónín-framleiðslu, þau viðbrögð endist lengi, séu jafnvel óafturkræf. Ein greinin um þetta, sem vísað er í úr Relabeling the Medications We Call Antidepressants, var ný fyrir mér, Tardive dysphoria: The role of long term antidepressant use in-inducing chronic depression? sem birtist í Medical Hypotheses í júní 2011. Eftirtektarverðast við þá grein þótti mér að málflutningurinn er í viðtengingarhætti … ólíkt greinafjöld um gagnsemi þessa eða hins þunglyndislyfsins 😉

Niðurstöður Healy og Antonuccio eru, eins og vænta má, að svokölluð þunglyndislyf sýni næsta lítinn vísindalega mældan árangur í lækningu á þunglyndi en sýni á hinn bóginn margs konar aðra verkan mætavel í sömu vísindalegu rannsóknunum. Þess vegna myndu ýmis önnur heiti þessara lyfja vera mun meir lýsandi og meira í samræmi við vísindalega mælda verkun þeirra, s.s. geldingarlyf (antiaphrodisiac medications – frygðarhamlandi lyf er eiginlega vonlaus samsetning á íslensku, finnst mér, þótt það væri nákvæmari þýðing); andvökuhvetjandi lyf; kvíðaaukandi lyf o.s.fr. En þeir viðurkenna fúslega að svoleiðis heiti sem tengjast betur vísindalega mældri algengustu og öflugustu verkun lyfjanna væru ekki sérlega markaðsvæn.

Í greininni nefna þeir félagar að „antidepressant“ (and-þunglyndis lyf) sé mjög villandi heiti yfir þessi lyf og velta fyrir sér hvort það skipti ekki máli þegar sjúklingar eru upplýstir um verkunarmátt þeirra. Ég staldraði aðeins við þetta, hafandi etið hinar og þessar þunglyndislyfjasortirnar í meir en áratug og oftar en ekki verið á mörgum lyfjum í senn, af allra handa tagi. Þær upplýsingar sem Healy og Antonuccio birta í greininni eru flestar alls ekkert nýjar af nálinni, ömurlega lítill árangur þunglyndislyfja borinn saman við lyfleysu hefur t.d. verið á almannavitorði frá því 2008. Ég skil ekki hvernig sú staðreynd getur hafa farið fram hjá nokkrum þeim geðlækni sem sýnir lágmarkslit á að fylgjast með í sinni fræðigrein. Á hinn bóginn hafði ég, sjúklingurinn, aldrei heyrt á þetta minnst fyrr en ég fór að lesa mér sjálf til um þunglyndislyf, á útmánuðum liðins árs. Hversu upplýsta ákvörðun getur sjúklingur tekið þegar hann er ekki upplýstur um aðalatriði í læknismeðferð?
 
 
 

Posted in: Geðlyf

Dauðinn og lífið

Það eru fá feimnismál eftir í okkar nútíma. Mætti segja að dauðinn einn væri feimnismál, um hann er ekki talað, um hann er forðast að hugsa. Samt er það svo að lífið væri einskis virði, hvunndagslegt og ómerkilegt, ef því lyki ekki með dauða. Það sem gefur lífinu gildi, gerir lífsleiðina eftirsóknarverða, er dauðinn sem bíður handan hornsins.

Undanfarið hef ég, eins og fjöldi fólks, fylgst með bloggi Vilborgar Davíðsdóttur og viðtölum við hana. Hún leyfir okkur hinum að fylgjast með síðustu dögum eiginmanns síns. Blogg Vilborgar er einstakt. Þótt umfjöllunarefnið sé hræðilega sorglegt skrifar hún af æðruleysi og kærleik. Ég get ekki sett mig í hennar spor og ég beygi af í hvert sinn sem ég les færslu. Fegurðin ríkir í þessum færslum, einlægni og virðing fyrir óumflýjanlegum dauða og lífinu sjálfu. Það þarf einstaka mannkosti til að skrifa slíkan texta. Þótt við hin séum einungis lesendur er sérhver færsla okkur umhugsunarefni og auðgar líf okkar, ekki hvað síst af því að Vilborg sýnir okkur að dauðinn, mesti harmurinn, eykur gleðina af lífinu. Hún minnir okkur á að lifa lífinu í árvekni.

Í gamla daga, áður en ævintýri voru aðlöguð rétthugsun, enduðu þau stundum illa. Í ævintýri Vilborgar sigrar drekinn illi. En orðstír hetjunnar lifir áfram þótt hetjan bindi sér nú helskóna.

Megi Drottinn gefa hetjunni ró og hinum líkn sem lifa.
 
 
 
 
 
 

Posted in: Óflokkað

Samfélagsmiðlar

Samfélagsmiðlareru það sem á ensku kallast Social Media. Menn hafa reynt að afmarka hugtakið við ýmislegt en í rauninni má segja að Vefurinn eins og hann leggur sig sé samfélagsmiðill því núorðið er allra handa efni deilt og það rætt eða a.m.k. „líkað“. Útstöðvar þessarar tækni eru líka að renna saman í snjallsímum og spjaldtölvum (það verður örugglega fljótlega hægt að hringja úr spjöldum – sé það ekki hægt nú þegar – og samruninn verður fullkominn).

Ég byrjaði að nota internetið í janúar 1991. Það var fyrir daga Vefjarins og tengingin við alheimsnetið var í gegnum tölvuna Imbu (sálugu) á Kópaskeri. Það sem maður notaði einkum var tölvupóstur (Elm forritið í óvingjarnlegu Unix-umhverfi), leit í gagnabönkum, skrif á spjallborð sem kölluðust ráðstefnur og einstaka sinnum möguleikann „Talk“, sem var undanfari IRC-sins og í rauninni alveg nákvæmlega eins og Facebook-spjall nútímans. Frá því Vefurinn leit dagsins ljós hér á landi, svona 1994-1995, hef ég notað hann bæði til að leita mér upplýsinga og til að setja inn upplýsingar. Ég byrjaði að blogga í upphafi árs 2005 og hef gert það allar götur síðar. (Fyrsta tölvan á okkar heimili var keypt 1985 en ég geri hana ekki að umtalsefni hér.)

En ég kæri mig ekki um að vera sítengd. Þess vegna á ég ekki snjallsíma, ég nota raunar farsíma afar sjaldan. Og ég er enn nógu háð ritmáli (er svakalega fljót að pikka) til að kæra mig ekki um spjaldtölvu … er hins vegar dálítið veik fyrir krílum því núna loksins eru fartölvur orðnar raunverulega far- eitthvað, þ.e.a.s. nógu léttar til að drösla þeim með sér með léttum leik.

Í mínum augum er Vefurinn sambærilegur við sjónvarp, það borgar sig að velja og hafna og sýna hóf í notkun svoleiðis tækja. Vinsælt kvörtunarefni kennara nútildags er hve nemendur eru háðir farsímunum sínum. Ég er svo sem sammála því að það getur verið ótrúlega erfitt að fá unglinga til að missa sjónar af sínum snjallsímadýrgrip í klukkustund en held að þetta gildi alveg eins um marga þá sem teljast fullorðnir, a.m.k. er mér minnisstætt þegar sessunautur minn dró upp símann sinn og opnaði Facebook á HAM námskeiði síðsumars á liðnu ári … vitandi það að enginn sótti þetta námskeið nema af brýnni þörf og veigamiklum ástæðum. Ef menn geta gert tvo hluti vel í einu er ekkert því til fyrirstöðu að vera sítengdur, reynsla mín er hins vegar sú að fáir höndla slíkt, einna helst eru það flinkar prjónakonur.

Mér finnst notkun persónulegs tölvupósts vera heldur að minnka, a.m.k. breytast. Kunningjar og fjölskylda senda allt eins Facebook skilaboð og tölvupóst, Facebook-hópar koma að mörgu leyti í stað póstlista. Á hinn bóginn er líklega orðið algengara að menn sendi ýmis erindi sín í tölvupósti en hringi, svo ekki sé talað um yfirvofandi dauða sniglapósts. Eiginmaður minn er skólameistari og hann kveðst fá að meðaltali kringum 100 tölvupósta á dag, yfirleitt fljótsvöruð erindi og símtölum hefur fækkað að mun á móti. Hann telur að tölvupóstur sé skilvirkari og fljótlegri leið en símtöl eða viðtöl. Ég hugsa að þetta sé rétt hjá honum og tek reyndar eftir því að núorðið er það hending að kennari sé kallaður fram til að tala við nemanda í frímínútum … mestallan minn kennaraferil hefur glumið oft í kallkerfinu í hverjum frímínútum … og líklega er það vegna þess að nemendur eru óragir við að senda fyrirspurnir eða skilaboð inn á lokað kennsluumhverfi.

Blogg

Blogg eru orðin sjaldséðari eftir að Facebook varð til og eftir að netmiðlar tóku upp athugasemdakerfi (núorðið nýta þeir flestir Facebook sem athugasemdamöguleika). Stóra bloggsprengingin varð þegar mbl.is bauð upp á notendavænt bloggumhverfi. En bloggararnir þar, á blog.is, voru sjaldnast raunverulegir bloggarar heldur nýttu bloggumhverfið sem athugasemdakerfi. Ágætt dæmi um það er frétt á mbl.is frá 2007 sem gekk í endurnýjun lífdaga á Facebook fyrir skömmu: Við fréttina Elsta systkinið gáfaðast eru 32 blogg!  Það eimir enn eftir af þessari „moggabloggs-hefð“, þ.e. bloggum sem eru bara nokkrar línur og oftast er viðkomandi að tjá sig um einhverja frétt. Og það er áreiðanlega grundvöllur fyrir moggabloggshefðinni ennþá því meðal vinsælustu bloggara landins, skv. Blogggáttinni sem vel að merkja er ótraustur mælikvarði, eru Jónas Kristjánsson og Eiríkur Jónsson, fyrrum blaðamenn (blogg hins síðarnefnda er raunar flokkað sem vefrit á Blogggáttinni) en báðir blogga þeir örstutt og stundum oft á dag, Jónas er yfirleitt með eigin yfirlýsingar um eitthvað sem hefur ratað í fréttirnar þann daginn, Eiríkur birtir fremur myndir eða slúðursögur af ýmsu tagi. Enn einn mjög vinsæll bloggari sem bloggar jafnvel oft á dag er Egill Helgason sem alla jafna bloggar í styttri kantinum en umfjöllun hans er oftast mun bitastæðari en þessara tveggja sem ég nefndi. Og ég tek fram að þeir sem blogga á blog.is fylgja hreint ekki allir gömlu moggabloggs-hefðinni. Bloggsetrið skiptir ekki máli þótt veran á blog.is sé vissulega vísbending um gæði bloggs.

Sjálf reyni ég að blogga langar færslur. Annars vegar gefur það kost á að reifa efnið að einhverju leyti en ekki bara upphrópunum í æsifréttastíl. Hins vegar kemur svoleiðis háttalag ágætlega í veg fyrir að ákveðinn hópur lesenda þvælist mikið á mínu bloggi, þ.e.a.s. lesendur sem höndla ekki að lesa nema nokkrar línur af texta á skjá og byrja síðan að garga hástöfum byggt á þessari agnarögn sem þeir lásu. Ég vil gjarna vera laus við svoleiðis lesendur og þykir ágætt að þeir haldi sig við kommentakerfi óvandaðra netmiðla, sem þjóna slíkum lesendahópi ágætlega með örfréttum undir stríðsfyrirsögnum og reyna ævinlega að draga eitthvað krassandi fram í örfréttunum.

Það er erfitt að meta hvort blogg séu vinsæl eða ekki. Ein leiðin er að skoða Blogggáttina en það er mjög takmörkuð vitneskja sem fæst úr þeim lista. Á honum er líka fjöldi gamaldags moggabloggara. Heimsóknartölur á mitt blogg eru kringum hundrað þá daga sem ég blogga ekki (og því fer fjarri að ég bloggi daglega), undir eðlilegum kringumstæðum. Stór hluti þeirra heimsókna er gegnum Google. Tölurnar eru fljótar að hækka ef einhver vekur athygli á einhverri (oft eldri) bloggfærslunni, sem oft gerist, ég sé það gerast gegnum önnur blogg, gegnum Facebook, einstaka sinnum gegnum netmiðla, gegnum spjallvefi o.s.fr. Sólarhringinn eftir að ég sendi inn bloggfærslu eru yfirleitt í kringum 200-250 heimsóknir á bloggið mitt. Fjalli færslan um einhver „heit“ málefni og sé deilt mikið á Facebook fara heimsóknir fljótt yfir þúsundið.

Dags daglega sé ég miklu hærri tölur á teljurum sumra gamaldags moggabloggara en í ljósi þess að nánast aldrei eru skrifaðar athugasemdir við svoleiðis blogg held ég að smellirnir á þau séu „óvart-smellir“ þeirra sem lesa viðkomandi frétt á mbl.is (sem tengir í bloggin um fréttina). Veit ég þó að athugasemdir segja æ minni sögu því talsvert af athugasemdum við mínar eigin færslur fæ ég gegnum Facebook, einstaka sinnum í tölvupósti.

Af mínu eigin bloggi að dæma virðist vera að því ómerkilegri sem færsla er því vinsælli mælt í hreinum teljaratölum, t.d. er Úrklippur Hildar Lilliendahl langvinsælasta færslan, með talsvert yfir 15.000 lesendur. Eins og nafnið gefur til kynna er þetta í rauninni ekki færsla heldur skjámyndasafn. Satt best að segja er mér ekki kappsmál að margir lesi bloggið mitt. Mér finnst miklu meira virði að hafa fáa góða (t.d. í merkingunni fluglæsa og þokkalega klára) lesendur heldur en að búa við það að fá holskeflu af misvitrum athugasemdum inn á bloggið mitt – það er t.d. umtalsverð vinna að halda orðbragði svoleiðis hópa í skefjum.

Það er allur gangur á því hvort blogg sem ég les sjálf að staðaldri séu skráð á Blogggáttina. Skv. minni reynslu er þetta kynskipt: Ég les talsvert af bloggfærslum eftir konur sem einhverra hluta vegna kjósa að skrá ekki bloggin sín í RSS-veitu. Af þeim sem ég les eru þetta ýmist blogg um þunglyndi eða blogg um hannyrðir en ég hef svo sem enga yfirsýn yfir óskráð blogg almennt og man ekki eftir óskráðu bloggi eftir karlmann. Ég veit því miður ekki um neinn góðan mælikvarða til að meta vinsældir bloggs eftir að blogg og Facebook og Google og líklega Twitter runnu saman, líklega er sá mælikvarði ekki til.

Hannyrða-heimurinn

Það er kannski ekki úr vegi að nefna stóran og vinsælan en svo til ósýnilegan kima á Vefnum öðrum en þeim sem áhuga hafa sem er efni tengt hannyrðum. Sem dæmi má nefna Prjónabloggið, eitt margra prjónablogga á íslensku sem eru ekki skráð í Blogggáttina, en eigandi þess tilkynnti nýverið:

Ég hef verið með blogigð [svo] mitt í tæp 3 ár og þar sem heimsóknir á síðuna eru komnar yfir 200.000 á þaim [svo] tíma og fara yfir nokkur hundruð og jafnvel nokkur þúsund á dag, þá hef ég ákveðið að gera facebook síðu líka. Inn á þessa síðu kem ég til með að setja inn myndir af því sem ég er að gera ásamt því að láta ykkur, kæru lesendur vita þegar ég set inn nýjar færslur á bloggið mitt 🙂
 

Það er til talsvert af sambærilegum síðum á Facebook, áhugasömum er bent á að leita með leitarorðinu prjón eða knitting 🙂 Eðli Facebook sem samfélagsmiðils eru gerð skemmtileg skil í færslu Gísla Ásgeirssonar frá sl. nóvember, Kvittað, lækað og deilt.Gary Grant prjónar

Fyrir utan prjónablogg og uppskriftavefi (t.d. garnstudio.no) og prjónakennsluvefi (t.d. Wool and the Gang) og prjónavefi tengda garni eða tímaritum (t.d. Knitting Daily) og prjónafacebook og Google til að leita að svoleiðis er YouTube ótæmandi uppspretta hannyrðafræða. Kennslumyndbönd í ýmsum hannyrðum létta fólki eins og mér (sem á erfitt með að skilja uppskriftir, vegna meðfædds skorts á rýmisgreind) lífið ótrúlega mikið! Raunar er YouTube náma hvers kyns efnis: Tónlistar; hljóðs; myndbanda; kvikmynda; glærusýninga; fyrirlestra o.s.fr. og löngu orðið órjúfanlegur hluti annarra samskiptamiðla, fyrir utan að það að vera samskiptamiðill sjálft því á YouTube tjá notendur sig óspart um efnið og krækja í aðra umfjöllun.

Loks verður að nefna Pintrest, stafræna korktöflu þar sem festa má myndir sem tengjast áhugasviði hvers og eins. Pintrest er auðvitað draumur hverrar hannyrðakonu því maður gleymir ótrúlega fljótt fyrir hvað hvert bókamerki í vafranum stóð en sjái maður mynd af því sem var á síðunni sem alls ekki átti að lenda í glatkistunni er miklu auðveldara að passa upp á það sem átti að muna eftir. Ég skoða Pinterest síður þeirra sem hafa svipuð áhugamál og ég, endurfesti myndir af þeirra töflum, sé hvaðan þeir fengu myndirna, kíki á þær síður og Pinterest-töflur o.s.fr. … það er ótrúlega auðvelt að festast í Pinterest-skoðun og eyða í hana mörgum klukkustundum! Pinterest má nota um hvaða áhugamál sem er þótt ég hafi fellt þessa umfjöllun undir hannyrðir á netinu, ég er t.d. með Pinterest-töflu yfir myndir sem tengjast Snorra-Eddu sem ég get notað í kennslu (eða ekki notað). Pinterest-töflurnar mínar eru á http://pinterest.com/harpahreins/ ef einhver lesandi hefur ekki séð svona korktöflur. (Af því ég er nýbyrjuð að nota þetta á ég ekki margar korktöflur.) Ég sé fyrir mér að Pinterest muni skipta álíka máli og Google í framtíðinni í að veita heimsóknum inn á vefsíður og blogg.

Akkúrat núna: Ég á líf og I’m a Cow

Íslenska Eurovission lagiðÁgætt dæmi um hvernig samskiptamiðlar virka má sjá akkúrat núna: Komið hefur í ljós að íslenska Eurovission-lagið sem var kosið í gærkvöldi er nauðalíkt öðru lagi eftir kanadíska hljómsveit. Í athugasemdir við frétt netmiðla af þessari kosningu er alls staðar vakin athygli á þessu og krækt í myndbönd á YouTube. Á YouTube eru skrifaðar athugasemdir við tónlistarmyndbönd af I’m a Cow og vakin athygli á líkindum þess og íslenska Eurovision-lagsins Ég á líf. Strax í gærkvöldi bloggaði Gísli Ásgeirsson um þessi óheppilegu líkindi, “Ég á líf ” eða I Am Cow -Kom út í Kanada 2006 og aftur í dag, Búkolla og systur hennar í Kanada. (Gísli er einn af mínum uppáhaldsbloggurum sem skýrir af hverju ég vitna svona oft í hann í þessari færslu.) Á Facebook ganga nú grín-rím-statusar um texta og líkindi laganna, með krækjum í blogg Gísla og YouTube myndbönd og Láru Hönnu sem hefur sett saman lögin tvö á SoundCloud. Sjálf nota ég ekki Twitter en efast ekki um að mikið hefur verið tíst um akkúrat þetta. Laust eftir hádegi í dag fóru að berast fréttir af þessu á netmiðlum, t.d. Líkt en ekki stolið á ruv.is og  Er framlag Íslands í Eurovision stolið? á visir.is, og eflaust er þegar farið að deila þeim fréttum á Facebook og ræða þær, sem gæti orðið uppspretta einhverra blogga, sem gætu ratað í netmiðla, sem gætu síðarmeir orðið fóður í fræðilega grein um meint stolin Eurovision-lög, sem gæti orðið uppspretta frétta, sem gæti verið deilt á Facebook o.s.fr. Og yfir öllu þessu vakir sjálfur Google og gætir að það týnist ekki.

Í þessari færslu ætlaði ég að nefna algeng umfjöllunarefni blogga, fjalla um afstöðu eða afstöðuleysi ákveðinna stétta til samskiptamiðla, um gífurlegt gagn landsaðgangs að fræðigreinum o.fl. en þótt ég hafi þá stefnu að skrifa langar bloggfærslur sé ég að þessi má ekki lengri vera svo þetta verður að bíða betri tíma.
 
 
 

Posted in: Netið

Ósjálfrátt

hefur sagan Ósjálfrátt eftir Auði Jónsdóttur verið mér ofarlega í hug frá því ég kláraði hana um síðustu helgi. Ég heillaðist gersamlega af þessari bók og horfði með angist á ólesnum síðunum fækka og fækka … þetta er ein þeirra bóka sem maður óskar sér að klárist aldrei.

   

Nú fylgist ég ekki mikið með umfjöllun um bækur, vil frekar lesa þær sjálf og mynda mér skoðun á þeim. En ég hef það á tilfinningunni að því hafi einkum verið hampað að Ósjálfrátt fjallaði um hvernig skáld verður til, hvernig bók eða rithöfundur fæðist. Vissulega fjallar hún um það en kannski mætti frekar segja að bókin fjallaði um gildi þess að skrifa, hvað það er sem gerir skrif eftirsóknarverð og frelsandi. Fólk sem venur sig á skriftir kannast mætavel við þetta, maður þarf ekki að vera skáld til þess, maður þarf ekki einu sinni lesanda því skrifin ein og sér gera öllum gott. Fáar konur hafa þó reynsluna af því að skrifa í sig barn eins og Eyja 🙂

Í Ósjálfrátt býr svo ótal margt. Það sem höfðaði fyrst og fremst til mín, fyrir utan aðalersónuna, var lýsingin á fjölskyldu Eyju og lýsingin á alkóhólisma; alkóhólistum og áhrifum  sjúkdómsins á alla þá sem lifa og hrærast kringum alkann. Oft á tíðum er lýst kaldranalegum aðstæðum og nöprum uppákomum en frásögnin litast ævinlega af hlýju og húmorinn er ekki langt undan. Það er undirstrikað rækilega að lífið er ekki svarthvítt, að ekki er hægt að skipta fólki í sökudólga og fórnarlömb, að hver er sinna gæfu smiður en er jafnframt háður því umhverfi sem hann hrærist í og erfðum.

Í mínum huga er Ósjálfrátt saga um konur. Hún er sagan af Eyju, systur hennar, móður hennar og ömmu, meira að segja langmæðgur koma við sögu, og sagan af konunum í kringum þær. Þessar konur hafa sína galla enda af holdi og blóði en kostirnir yfirskyggja gallana. Örlög og líf þessara kvenna fléttast í rúmi og tíma. Sífellt tímaflakk í bókinni kemur ekki að sök heldur virkaði fullkomlega eðlilegt, hvort sem um var að ræða endurlit eða kafla sem gerðist í framtíð aðalsögutímans.

Það hvarflaði reyndar að mér við lesturinn að einhverjir myndu hvorki skilja haus né sporð í þessari frásögn. Ég held að til þess að skilja Ósjálfrátt þurfi að hafa einhverja svipaða upplifun og þær sem bókin lýsir en það kann auðvitað að vera minn misskilningur.  Aðalatriðið er að ég get glaðst yfir að hafa fengið tækifæri til að lesa svona frábæra bók sem situr eftir í huga mér og fyllir mig hlýju. 
 
 

Posted in: Bækur

Smart markmið og leiðarstjörnur

Ég var að koma af löngum kennarafundi í öðrum landsfjórðungi. Fyrir hádegi hlýddum við á erindi þar sem m.a. var minnst á svokölluð SMART-markmið og eftir hádegi bárust ýmiss konar markmið og leiðir að þeim í tal á fagkennarafundi. Í vetur hef ég talsvert velt fyrir mér markmiðum, ekki sérstaklega markmiðum í kennslu heldur kannski frekar almennt. Þessi færsla fjallar um svoleiðis.

Í áramótaheitstrengingaumræðunni nýliðinni bárust SMART markmið oft í tal og þóttu æskilegust markmiða. SMART stendur fyrir: Skýr – Mælanleg – Alvöru – Raunhæf – Tímasett. Þetta er náttúrlega amrískt fyrirbæri, skv. Wikkunni sem allt veit var klisjan notuð fyrst 1981, og raunar stingur íslenska orðið Alvöru í stúf en sjálfsagt hefur mönnum ekki hugkvæmst skárra íslenskt orð sem byrjar á A (enska orðið er Attainable, þ.e. það sem er kleift að ná/uppfylla). Skv. SMART-fræðum er ekki vænlegt til árangurs að setja sér markmiðið „Ég ætla að léttast á árinu“ (svo ég vitni nú í þá tegund áramótaheita sem vinsælust er) heldur er æskilegra að markmiðið hljómi einhvern veginn svona:  „Ég ætla að léttast um 500 gr í janúar 2013 og 1 kíló í febrúar“ og svo eru settar fram leiðir til að ná þeim markmiðum, t.d. „Ég hætti að eta sælgæti nema á laugardögum og fer í salinn þrisvar í viku“ eða eitthvað svoleiðis.

Í HAM (hugrænni atferlismeðferð) er fólki einmitt kennt að setja sér SMART-markmið. Ég er hrifin af HAM-aðferðinni og fellst því fúslega á að SMART-markmið megi stundum nota. Þau eiga hins vegar alls ekki alltaf við og eru stundum til mikils trafala. Skýrasta dæmið um villigötur sem menn rata í reyni þeir að gera leiðarstjörnumarkmið (sjá neðar í færslunni) að SMART-markmiðum er svokölluð  „sporavinna“ AA félaga: Ég þekki engan sem hefur batnað hætis hót við að fylla út pappír og tala við sporasponsor daglega, raunar þekki ég ansi marga sem hafa kolfallið eftir svona „sporavinnu“, kannski af því þeir gættu ekki að því að sporin tólf eru aldrei fullstigin og verða ekki mæld í útfyllingum og símtölum.

Ég gæti alls ekki sett mér markmiðið „Ég ætla að verða 25% minna þunglynd í febrúarlok“, það sér hver maður! Ég gæti mér sett markmið eins og  „Ég ætla að fara út að labba í a.m.k. 30 mínútur að minnsta kosti fjórum sinnum í viku“ og mögulega myndi svoleiðis hreyfing gera mig minna þunglynda, mögulega skiptir hún engu máli (af reynslunni veit ég að hún skiptir engu máli til að koma í veg fyrir eða bæta svæsið þunglyndiskast en hún gerir dagana sem ég er minna veik heldur betri).

Nú hef ég ríslað mér við það í meir en ár að lesa yfir greinar og doktorsritgerð eftir eiginmanninn þar sem markmið og markmiðssetningu ber talsvert á góma. Í þeim er m.a. fjallað um markmið af því taginu sem minn ágæti eiginmaður kýs að kalla  „leiðarstjörnur“, þ.e.a.s. markmið sem stefnt er að en nást aldrei að fullu. 

Í dag barst í tal hverju við móðurmálarar viljum gjarna ná með lestri bókmennta. Það er kannski lýsandi fyrir fagið mitt að engum datt í hug að setja SMART-markmið um lesnar blaðsíður á mældum tíma! Nei, við vorum sammála um að tækist að gera nemendur mennskari, í merkingunni skilningsríkari og umburðarlyndari í garð annars fólks og sinn eigin, með lestri góðrar bókar væri þeim tíma afskaplega vel varið. Ég held að þetta sé bjartasta leiðarstjarnan sem við viljum að vísi okkur veginn í íslenskukennslu. En vitaskuld getum við aldrei höndlað hana og vegurinn til stjarnanna getur verið púl. Og það er svo sem ekki eins og við séum að finna upp kennslufræðihjólið, góðum kennara var í gömlu reyfurunum lýst þannig:  „Öllum kom hann til nokkurs þroska.“

Ég strengdi engin áramótaheit fremur en venjulega. Þetta árið ætla ég að halda mig við sömu gömlu leiðarstjörnurnar og árin mörgu á undan, þ.e.a.s. að leitast við að ná betri stjórn á lífi mínu, að ná betri heilsu, að verða betri manneskja. Mér finnast svona spor á vegi sem leiðarstjörnur lýsa, lítil sem þau eru, mun gæfulegri en nýmóðins markaðsfræði-markmið þótt þau kunni að vera ósmartari.
 
 

Posted in: Þunglyndið

Siðanefnd lækna og ábyrgðarmaður Læknablaðsins fundin sek – taka siðareglur til þessara aðila?

Í síðustu viku féll dómur í máli sem höfðað var gegn Læknafélagi Íslands (vegna siðanefndar félagsins) og ritstjóra og ábyrgðarmanni Læknablaðsins. Dómurinn birtist á netinu í dag. Færslan fjallar um þetta undarlega mál.

Málavextir

Málið hófst með deilum tveggja lækna sem sjúklingur blandaðist í með óbeinum hætti því hann sagði öðrum lækninum hvað hinn læknirinn hefði sagt um hann. Sá læknir kærði ummælin til siðanefndar Læknafélags Íslands (hér eftir skammstafað LÍ).

Siðanefnd LÍ birti úrskurð sinn í Læknablaðinu í september 2011 (hér er tengt í vefútgáfu Læknablaðins á Vefsafninu, afritið er frá því seint í október 2011 og hefur þá verið afmáður kóði og sjúkdómsheiti úr sjúkraskýrslu sjúklingsins sem birtur var upphaflega). Í umfjöllun og úrskurði siðanefndar LÍ voru birt bréf annars læknisins þar sem hann vitnar í sjúkraskýrslur sjúklingsins og dregur fram sjúkdómsgreiningu sem sjúklingnum sjálfum var ókunnugt um. Af umfjöllun siðanefndar sem birtist í Læknablaðinu má auðveldlega þekkja hver sjúklingurinn er enda bjó hann í litlu plássi úti á landi.

Úrskurður siðanefndar LÍ var að læknirinn sem sendi ívitnuð bréf hafi brotið siðareglur lækna með því að fara í sjúkraskrá sjúklings að nauðsynjalausu og miðla úr henni upplýsingum til siðanefndar.

Í næsta tölublaði Læknablaðsins birtist annar úrskurður siðanefndar LÍ þar sem segir að vegna klúðurs í vinnslu málsins hjá siðanefndinni sé fyrri úrskurður felldur úr gildi. Þar með eru deilur læknanna tveggja úr sögunni því siðanefnd ómerkti eigin úrskurð.

Sjúklingurinn sem blandaðist í málið kvartaði við Persónuvernd, Landlæknisembættið o.fl. aðila því birtar voru persónugreinarlegar klausur úr hans sjúkraskrá í Læknablaðinu. Persónuvernd úrskurðaði í málinu í janúar 2012 og gerði Læknablaðinu að eyða þessum úrskurði siðanefndar LÍ úr netútgáfu blaðsins. Það var gert og nú sér hans engin merki í 9. tbl. 97. árg. Læknablaðsins á vefsetri blaðsins (en auðvitað liggur vefútgáfa sama tölublaðs frá því í október 2011 áfram frammi á Vefsafninu). Þess er ekki gerið í vefútgáfu þessa tölublaðs á vefsetri Læknablaðsins að eytt hafi verið úr því.

Landlæknisembættið virðist einnig hafa fjallað um málið skv. málavöxtum sem lýst er í nýföllnum dómi, a.m.k. var lagt fram bréf frá embættinu í meðferð málsins.

Sjúklingurinn höfðaði mál gegn Læknafélagi Íslands (v. siðanefndar félagsins) og Engilbert Sigurðssyni, ritstjóra og ábyrgðarmanni Læknablaðsins. Sjúklingurinn vann það mál í síðustu viku.

   

Málsmeðferð

Málsvörn LÍ, vegna siðanefndar félagsins, og Engilberts Sigurðssonar snýr einkum að því hve stór skaði þessa sjúklings geti verið. Báðir aðilar játa rangan verknað, þ.e. að birting upplýsinga úr sjúkraskrá í Læknablaðinu hafi ekki verið rétt. Raunar kjósa báðir að kalla þetta „gáleysi“ en telja að „gáleysi þeirra geti aldrei talist meiriháttar eða verulegt“, síðan er þessi birting upplýsinga úr sjúkraskrá kölluð „hin slysalegu atvik”. Í bréfi siðanefndar LÍ til Persónuverndar var þetta í munni siðanefndar LÍ „þau leiðu mistök“ og siðanefnd LÍ staðhæfir að „Hefði hann sleppt því að stíga sjálfur fram hefði enginn vitað með vissu að hann er þessi sjúklingur sem um ræðir í þessu máli.“ Í vörn hinna stefndu í dómsmálinu er ítrekað að fórnarlambið sjálft sé sökudólgurinn í málinu: „Það virðast hafa verið hans fyrstu viðbrögð við fréttinni og ábendingunni um hana að tryggja að það yrði alþjóð kunnugt að hann væri sjúklingurinn í umræddri frétt.“ Að mati Persónuverndar voru þau rök ekki tæk. Héraðsdómur Reykjaness féllst heldur ekki á þau rök.

LÍ og Engilbert Sigurðsson gerðu auk þess þá athugasemd að lagagreinar þær sem þeir voru kærðir fyrir að brjóta snertu ekki málið:
 

Stefndu gera þá athugasemd við málatilbúnað stefnanda að hann vísi til fjölmargra lagaákvæða sem stefndu telja að eigi ekki við í máli þessu, eins og lög nr. 55/2009 um sjúkraskrár, lög nr. 74/1997 um réttindi sjúklinga, læknalög nr. 53/1988 og lög nr. 77/2000 um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga.

Gyðja réttlætisinsÞetta er að því leyti einkennileg vörn að Persónuvernd var búin að úrskurða (17. janúar 2012) að málið varðaði lög nr. 77/2000 um persónuvernd og meðferð persónupplýsinga og að á grundvelli þeirra laga hefði verið óheimilt að birta persónugreinanlegar upplýsingar um sjúkrasögu mannsins. Persónuvernd gaf siðanefnd LÍ stuttan frest til að eyða þessum upplýsingum úr vefútgáfu 9. tbl. 97. árg. Læknablaðsins og líklega hafa siðanefnd og ritstjóri blaðsins gripið til þess að eyða öllum umræddum úrskurði siðanefndar úr blaðinu í janúar 2012, a.m.k. er hann horfinn núna. Persónuvernd skar ekki úr um hvort málið snerti önnur lög því sá hluti átti að vera á könnu landlæknisembættisins og úrskurður þess er ekki opinber (eitthvert skjal frá landlæknisembættinu var lagt fram í réttarhöldunum en kemur ekki fram hvað í því stóð).

Í dómi Héraðsdóms Reykjaness segir að bæði sé litið til þessara laga um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga sem og 2. gr. laga nr. 55/2009 um sjúkraskrár en þar segir að við færslu og varðveislu sjúkraskráa og aðgang að þeim skuli mannhelgi og sjálfsákvörðunarréttur sjúklinga virtur, þess gætt að sjúkraskrár hafa að geyma viðkvæmar persónuupplýsingar og að sjúkraskrárupplýsingar eru trúnaðarmál:

Héraðsdómur Reykjaness féllst ekki á þann málatilbúnað stefndu um að þeir hafi einungis gerst sekir um minniháttar gáleysi heldur voru þeir fundnir sekir um „ólögmæta meingerð“. Í greinargerð með frumvarpi að skaðabótalögum nr. 50/1993 kemur fram að til að eitthvað teljist „ólögmæt meingerð“ þurfi að vera um saknæma háttsemi að ræða og gáleysi þarf að vera verulegt til að atvik teljist ólögmæt meingerð. Niðurstaða Héraðsdóms Reykjaness er að þessi skilyrði séu uppfyllt og því eigi Læknafélag Íslands og Engilbert Sigurðsson að greiða manninum miskabætur.

Dómsorðið hljóðar svo:

    Stefndu, Læknafélag Íslands og Engilbert Sigurðsson, greiði stefnanda, Páli Sverrissyni, in solidum, 300.000 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 [laga um vexti og verðtryggingu] frá 13. mars 2012 til greiðslu dags.
    Málskostnaður fellur niður. Gjafsóknarkostnaður stefnanda, 627.500 krónur, greiðist úr ríkissjóði.
 
 

Ná siðareglur lækna yfir siðanefnd Læknafélags Íslands?

Þetta er ótrúlegt mál og furðulega að því staðið. Siðanefnd LÍ úrskurðaði á sínum tíma að læknirinn Magnús Kolbeinsson hefði brotið 13. grein Siðaregla lækna (Codex Ethicus) með því að fara í sjúkraskrá sjúklings að nauðsynjalausu, hirða þaðan upplýsingar og senda í bréfi til siðanefndar LÍ án leyfis sjúklingsins. En svo gerði siðanefnd LÍ hið sama og hún fann Magnús Kolbeinsson sekan um, þ.e. birti upplýsingar úr þessari sjúkraskrá þessa sjúklings í málgagni LÍ, Læknablaðinu, án leyfis sjúklingsins. Braut siðanefndin þá siðareglur lækna? Mun hún fjalla um eigið mál af sjálfsdáðum?

Formaður siðanefndar lækna frá því í nóvember 1990 hefur verið Allan Vagn Magnússon, lögfræðingur og dómstjóri Héraðsdóms Vesturlands. Hann er því væntanlega undanþeginn siðareglum lækna (Codex Ethicus) því hann er ekki læknir. Hinir tveir siðanefndarfulltrúarnir eru læknar. Ætla má að Allan Vagn sé vel að sér í lögum. Eigi að síður var siðanefnd LÍ undir hans forsæti (raunar Læknafélag Íslands því Læknafélagið ber ábyrgð á því sem siðanefnd félagsins gerir) dæmd fyrir ólögmæta meingerð og LÍ dæmt til að greiða skaðabætur.

Ná siðareglur lækna yfir ábyrgðarmann Læknablaðsins?

Dómsmálið sem hér hefur verið fjallað um var einnig höfðað gegn ritstjóra og ábyrgðarmanni Læknablaðsins. Það hlýtur að vera næsta ljóst að sá ritstjóri og ábyrgðarmaður les ekki yfir allt efni Læknablaðsins sem hann fær greitt fyrir að ritstýra og axla ábyrgð á. (Hinn möguleikinn er of fjarstæðukenndur, þ.e.a.s. að Engilbert Sigurðssyni prófessor í geðlæknisfræðum við læknadeild HÍ og yfirlækni á Landspítalanum þyki það engu máli skipta að birtar séu persónugreinanlegar endursagnir á sjúkraskrá sjúklings sem blandast inn í deilur tveggja lækna í Læknablaðinu sem hann ritstýrir.) Nú vaknar auðvitað einnig sú spurning hvort siðareglur lækna nái einnig yfir ritstjóra og ábyrgðarmann Læknablaðsins og hvort siðanefnd Læknafélags Íslands ætli að fjalla um það mál.
 

 Viðbrögð við dómsmálinu og dómnum hafa enn sem komið er verið lítil sem engin enda dróst í viku að birta dóminn eftir að hann féll. Ekki virðist hafa hvarflað að siðanefnd LÍ eða ábyrgðarmanni Læknablaðsins að segja af sér þegar þeir voru kærðir (málið var dómtekið 21. nóvember 2012, skaðabótakrafa stefnanda var sett fram 13. janúar 2012). Í frétt Vísis þann 21. janúar sl. er haft eftir Þorbirni Jónssyni formanni LÍ að Læknafélag Íslands hafi haft efasemdir um greiðslu miskabóta (sem liggur auðvitað í augum uppi því annars hefði félagið varla látið málið fara fyrir dómstóla).
 
 

Posted in: Óflokkað

Netbúrkur, hótanir, mannorðsmorð …

Mér hefur af og til runnið kalt vatn milli skinns og hörunds þegar ég les athugasemdadálka við fréttir á netmiðlum, einkum dv.is og eyjan.is. Blessunarlega þaggaði úttekt áramótaskaupsins aðeins niður í verstu netböðlunum en bara í nokkra daga … svo tóku þeir á ný við að rótast eins og naut í flagi.

Fyrir tilviljun eða öllu heldur misskilning fékk ég lánaða glænýja rafbók sem heitir Skrivbordskrigarna, eftir sænska blaðamanninn Lisu Bjurwald (í því ágæta sænska rafbókasafni sem bókasafn Norræna hússins veitir aðgang að). Misskilningurinn var að ég hélt að bókin fjallaði um netsóða almennt en hún fjallar um öfgahópa á netinu, frá öfga-múslimum til nýnasista og öfgahægrimanna. En vissulega kemur Lisa Bjurwald inn á netsóðaskap almennt, fyrsti kaflinn heitir Nätets mörka sida. Í upphafi hans tínir Lisa til nokkur dæmi um óðgeðsleg nafnlaus komment sem hafa verið skrifuð um hana sjálfa og hið fyrsta stakk í augu því það hefði svo vel getað birst um Hildi Lilliendahl! Eins og allir vita hefur Hildur Lilliendahl Viggósdóttir orðið einna verst fyrir barðinu á úrhrökum netsins, sem eru því miður of mörg þótt þau séu fá. Þetta er fyrsta dæmið um komment í garð Lisu Bjurwald:

Skulle knappast tacka nej till at straffknulla den här korsade horan och lägga min ariska såd i munnen på henne.

(Af umræðuþræðinum “SKVALLER om journalisten Lisa Bjurwald?” á Flashback.org 7. júní 2011.)

Íslensk ógeðskomment í líkum dúr beinast yfirleitt gegn femínistum. En Lisa Bjurwald er ekki talskona femínista heldur hefur hún fjallað um nýnasisma í mörg ár, rasisma, pólitíska öfgahópa o.s.fr. Svo ég fór að velta fyrir mér hvort einföldum aumum körlum á netinu dytti ævinlega í hug þetta sama gamla til að ná sér niðri á konum sem þeir eru ósammála eða þeirra ættmennum, sumsé að fífla konuna. Í Íslendingasögunum eru fíflingar af sama meiði og víg, munurinn er sá að aumingjarnir sem þora ekki í manninn brúka það ráð að fífla frænku hans eða systur eða einhverja þá konu sem hetjan telur sig vandabundna. Fáum sögum fer af því hvernig þessum kvenkyns aukapersónum þótti að láta fífla sig en yfirleitt náðu aumingjarnir takmarki sínu, sem var að æsa upp hin sönnu karlmenni. Í þessu kommenti hér að ofan dettur þessum sænska netminnipokamanni það helst í hug að fífla hana Lísu. Er mögulegt að íslenskir netminnipokamenn hóti femínistum nauðgun af því þeir eru of miklir aumingjar til að beita öðru en aumingjahótun?

Nú, af algerum áhugaskorti á þeim banala fulltrúa lágkúrunnar Breivik og liði af hans tagi (bókin fjallar að stórum hluta um þetta) hraðrenndi ég í gegnum hina kaflana. En tók þó eftir talsverðri umfjöllun um fyrirbærið dold.se og fór að skoða það á netinu.

Í Svíþjóð virðist einkar blómlegur markaður fyrir þá þjónustu að fela netspor manna. A.m.k. benda ábendingar í færslunni Surfa anonymt: Här är bästa tjänsterna! á TkJ Sveriges största IT-blogg til þess, þar sem talin eru upp sjö fyrirtæki sem selja mönnum “órekjanleika” á netinu. Á vefsíðu dold.se segir: Vafraðu nafnlaust – það er fylst með þér! Og síðan:

Visste du at din internetoperatör lagrar varje länk du följer på internet, varje sökning du gör på Google (inklusive de ord du söker på!) och subjectraden i varje mail du skickar? Din IP-adress avslöjar vart du bor och vad du gör på nätet.

Hm … líklega er allt svona um mig skráð sjálfkrafa hjá Vodafone en hverjum er ekki sama? Og hver ætti sosum að kíkja á þetta? Svo fremi sem maður er ekki á kafi í glæpsamlegu athæfi held ég að þetta skipti frekar litlu máli (og á kafi í glæpsamlegu athæfi eru örugglega meir aðkallandi vandamál en möguleg skráning Gúguls-athæfis á IP-tölu). Eini maðurinn sem ég hef kynnst (og það einungis í netkynnum) sem hefur sýnt sérstakan áhuga á IP-tölum er Matthías Ásgeirsson vantrúarfélagi 😉

En Svíum þykir greinilega vænt um sitt anonymitet, annars þrifust ekki auðkenningarafskrúbbunarfyrirtækin. Haustið 2011 reyndi dagblaðið Dagens Nyheter að loka nafnlausum athugasemdavettvangi við sínar fréttir en neyddist til að bakka með þá ákvörðun. Akkúrat núna geta menn skrifað undir dulnefni en þurfa að vísu að skrá sig inn á svoleiðis dulnefnisvettvang svo blaðið getur væntanlega alltaf rakið hver stendur að baki hverri athugasemd. Auk þess er gefinn kostur á að skrifa athugasemdir gegnum Facebook.

Ég sleppi því að fjalla um sjóræningjabanka, gósenland barnaníðinga sem svona auðkenningarafskrúbbun færir þeim, áskorun dönsku löggunnar um að banna svoleiðis skrúbbun í Danmörku o.s.fr. Skrúbbunina hefur ekki borið á góma á Íslandi svo ég viti.

Hér uppi á því kalda Íslandi bera menn yfirleitt ekki netbúrkur. Yfirleitt ekki … en frá því eru of margar undantekningar. Í athugasemdamöguleikum við fréttir netmiðla er núorðið krafist að menn noti Facebook-aðgang sinn. Það kostar því það vesen og fyrirhöfn að falsa Facebook (og raunar þarf að byrja á að stofna netfang undir fölsku flaggi, því Facebook krefst virks netfangs) vilji menn íklæðast netbúrku. Ég er samt viss um að hver einasti sæmilega virkur notandi á Facebook kannast við feik-Feisbúkk-síður. Það er enginn vandi að verða svoleiðis netbúrka, stofna t.d. Facebook síðu undir nafninu Karlmenni að vestan og bauna síðan naugðunarhótunum og hótunum um limlestingar, illgjörnu slúðri, hvatningum til að kasta grjóti í heimili manna og rústa bílunum þeirra o.s.fr. á athugasemdadálka netmiðla. Þeir sem eiga að vakta athugasemdadálka Eyjunnar og DV eru líklega sofandi sauðir hefur mér sýnst.

Á mínu eigin bloggi er upp og ofan hvort fólk skrifar undir fullu nafni, fornafni eða dulnefni. Stundum er vel skiljanlegt að fólk noti ekki fullt nafn/nafn, t.d. í kommentum við færslur sem fjalla um persónulegan vanda eða sjúkdóma. Stundum skýrist þetta eingöngu af því að umfjöllunarefnið höfðar sérstaklega til netbúrkuhópa, t.d. færslur um Vantrú eða femínísta. Ég fullvissa netbúrkurnar um að ég nenni alls ekki að fletta upp IP-tölunum þeirra svo það er óþarfi að logga sig inn á eitthvert millistykki/þjón í útlöndum til að fela hana, bara vesen …

Nafnlaus blogg eru orðin svo fáséð hérlendis að það tekur því ekki að minnast á svoleiðis. 

Eftir stendur að vissulega er áhugavert að lesa um netósóma í Svíþjóð, öflugt starf öfgahópa á Norðurlöndum á netinu og fá nasasjón af þrá Svía til að vera órekjanlegir á internetinu. En miklu miklu merklegra er að sjá ósómann og ógeðið sem vellur upp úr dálitlum hópi Íslendinga (ég giska á sá hópur sé langt innan við hundraðið, við dyggan lestur fer maður að þekkja sömu nöfnin æ ofan í æ) á athugasemdadálkum netmiðla, undir fullu nafni og mynd af viðkomandi! Þetta eru líklega svo miklir aumingjar að þeir megna ekki einu sinni að íklæðast netbúrku …

  

Posted in: Netið