Author Archives: Harpa

Þjóðsagnir um þunglyndi og konur

Nútíma þjóðsögur eru oft skemmtilegar, t.d. sú um að Hagkaup selji öðru hvoru G-strengi fyrir fimm ára stúlkubörn eða sú um að í máli eskimóa séu óteljandi orð yfir snjó. Eftir lestur greinar eftir geðlækninn Lauru D. Hirschbein velti ég því fyrir mér hvort staðhæfingin um að þunglyndi sé miklu algengara meðal kvenna en karla sé ein af þessum nútíma þjóðsögum sem næstum ómögulegt er að kveða niður. Greinin heitir Science, Gender, and the Emergence of Depression in American Psychiatry 1952-1980 og birtist í Journal of the History of Medicine and Allied Sciences, 2006, 61 hefti:2, s.187. Hér á eftir verður stiklað á stóru um efni greinarinnar.

Post hoc ergo propter hocÞótt aðalumfjöllunarefnið sé að rekja hugmyndir um að þunglyndi sé miklu algengara meðal kvenna en karla er talvert fjallað það hvernig skilgreining á þunglyndi og margauglýstar orsakir þunglyndis eru fengnar með „bakleiðslu“ (Facebook-vinur minn einn stakk upp á þessu orði sem mér finnst lýsa fyrirbærinu vel), þ.e.a.s. með alkunnri rökvillu sem heitir Post hoc ergo propter hoc. Rökleiðsla af þessu tagi ætti erfitt uppdráttar í hugvísindum, a.m.k. get ég ekki ímyndað mér að hún teldist  tæk í mínu fagi,  en virðist prýðilega gjaldgeng í vísindalegri geðlæknisfræði. Í stuttu máli sagt felst röksemdarfærsla geðlæknisfræða í því að fyrir slembilukku uppgötvuðu menn að sum lyf virtust létta lund sjúklinga (sem voru með allt aðra sjúkdóma en þunglyndi), með dýratilraunum tókst að greina áhrif lyfjanna til þess að breyta boðefnaframleiðslu í heila (einkum serótónín og noradrenalínframleiðslu) og því var dregin sú ályktun að þunglyndi stafaði af ruglingi í þessari boðaefnaframleiðlu … sem urðu svo rök fyrir því að ávísa lyfjum sem breyttu boðefnaframleiðslunni gegn þunglyndi. Sá fróðleikur sem læknar hampa við þunglyndissjúklinga er fenginn svona:
 

Þunglyndislyf breyta boðefnaframleiðslu í heila => þunglyndi stafar af rugli á boðefnaframleiðslu í heila => til að lækna þunglyndi þarf að taka þunglyndislyf sem breyta boðefnaframleiðslu í heila.

Mætti ímynda sér sambærilega rökleiðslu um krabbameinslyf og krabbamein:
 

Krabbameinslyf valda hárlosi => krabbamein stafar af of miklu hári => til að lækna krabbamein þarf að taka lyf sem veldur hárlosi.  

Það sjá náttúrlega allir í hendi sér að þetta er hundalógík og rugl. Samt er fullt af fólki sem trúir þessari speki nútímageðlækninga um orsakir þunglyndis.
 

Í prófunum á þessum lyfjum sem breyttu boðefnaframleiðslu heilans var fylgst með hvað breyttist einkum í líðan þeirra sem lyfin voru prófuð á, þau einkenni grúppuð saman og kölluð þunglyndi, lyfin síðan markaðssett sem and-þunglyndislyf (antidepressant), þ.e.a.s. þau drægju úr því sem nú voru orðin viðurkennd einkenni þunglyndis.
 

Fyrstu geðlyfjatilraunir sem tengdust lyfjafyrirtækjum, um og uppúr 1950, voru þannig að geðlæknar prófuðu lyf á alls konar sjúklingum, oft inniliggjandi á spítölum. Lyfin voru ekki prófuð við einum geðsjúkdómi öðrum fremur enda sortéring geðsjúkdóma fremur frumstæð og engin sérstök mælitæki voru til að meta árangurinn. Í þessum fyrstu lyfjatilraunum voru miklu fleiri kvenkyns sjúklingar en karlkyns, sem endurspeglaði einfaldlega kynjaskiptingu sjúklingahóps á geðspítölum. (Um ástæður þess að innlögðum körlum  fækkaði á amerískum geðspítölum eftir stríð hefur verið talsvert bollalagt en það er ekki efni þessarar færslu.) Að þessu leyti voru geðlyfjaprófanir andstæðar öðrum lyfjaprófunum á sama tíma því oft voru lyf eingöngu prófuð á körlum.

Aðferðarfræði í lyfjatilraunum batnaði smám saman og á sjötta áratug síðustu aldar var farið að velja sjúklingahópa í þunglyndislyfjatilraunir. Sjúklingar máttu bara taka þátt í svoleiðis tilraunum ef þeir sýndu einhver einkenni þunglyndis en þeir sem stríddu við önnur vandamál, t.d. alkóhólisma, voru útilokaðir. Um leið var skilgreiningin á þunglyndi þrengd mjög: Þunglyndir voru þeir einir sem sýna mátti fram á að gætu hlotið bata af þunglyndislyfjum. Þessi strangari sortéring jók enn vægi kvenkyns prófenda í hópi þeirra sem þunglyndislyf voru prófuð á. Rannsakendur höfðu litlar sem engar áhyggjur af kynjahallanum en þó má finna dæmi af einum rannsakanda sem bendi á að kynjahalli í þunglyndi hyrfi ef alkóhólismi væri talinn með.

þunglynd konaUpp úr 1970 lýstu þunglyndislyfjarannsakendur því almennt yfir að þunglyndi væri algengara meðal kvenna en karla. Á áttunda áratugnum óx kvenréttindahreyfingum fiskur um hrygg og félagsvísindamenn hoppuðu á yfirlýsingar lyfjarannsakenda og fóru að reyna að greina hvaða þættir í félagslegu umhverfi kvenna gætu gert illt verra þegar litið væri til þess að þeim væri hættara til að veikjast af þunglyndi en körlum. Smám saman varð hugmyndin um að þunglyndi væri fyrst og fremst kvennasjúkdómur að kennisetningu sem fáir urðu til að gagnrýna. Má segja að þessi nýja kennisetning hafi náð hæstu hæðum í viðamikilli rannsókn á þunglyndi þar sem eingöngu voru rannsakaðar konur. Af niðurstöðunum voru hins vegar dregnar ályktanir um þunglyndi almennt og í greinaskrifum um þessa rannsókn var upp og ofan hvort þess var getið í titlum eða útdráttum að viðföng rannsóknarinnar hefðu verið konur einar.

Þunglyndislyfjarannsóknir voru sem sagt frá upphafi gerðar á óflokkuðum hópum með geðræna sjúkdóma þar sem hallaði mjög á karla í þátttöku, þunglyndi skilgreint út frá því hvaða einkenni þunglyndislyfin virtust slá á, virkni lyfjanna við akkúrat þessum einkennum var síðan notuð til auglýsa lyfin sem and-þunglyndislyf (anti-depressant). Þarf varla að taka fram að konur voru í meirihluta þeirra sem höfðu þessi einkenni, voru þ.a.l. greindar þunglyndar af vel upplýstum og velauglýsingalesnum læknum og urðu mikill meirihluti hraðvaxandi þunglyndissjúklingahóps.

Mar�a meyÞað vakti sérstaka athygli mína að Hirschbein segir frá því í fyrstu almennt samþykktu skilgreiningunni á þunglyndi, þ.e.a.s. upptalningu sjúkdómseinkenna í DSM-III (sem kom út árið 1980), var pirringur (lýsing á „irritability“) sem sagt var geta einkennt þunglyndi barna og unglinga. Þegar næsta útgáfa af greiningarlyklinum kom út, DSM-IIIR árið 1987, var búið að fella þetta einkenni út og það hefur ekki birst aftur. Hirschbein nefnir þetta bara í neðanmálsgrein en af því ég er örugglega ekki eini þunglyndissjúklingurinn sem verð óstjórnlega pirruð út af smámunum þegar sjúkdómurinn blossar upp velti ég því fyrir mér af hverju pirringur er ekki lengur talinn með í einkennum þunglyndis (hann er heldur ekki talinn í ICD-10, þeim greiningarlykli sem íslenskt heilbrigðiskerfi á að nota). Í ljósi þess sem ég fjallaði um í síðustu færslu hvarflar að mér að pirringur sé ekki talinn sjúkdómseinkenni þunglyndis af því hann samrýmist ekki hugmyndum (geðlækna?) um það hvernig konur séu í innsta eðli sínu; „hin góða kona“ er vissulega veiklynd og grátgjörn … en skilur allt og umber allt. Og af því erkitýpa þunglyndissjúklings er einmitt sú sama og erkitýpa kvenna að mati nútímakarlremba (áður var þessi týpa kannski þekktust sem mynd rómantískra skálda af mæðrum sínum …  ætli megi ekki rekja hana aftur til Maríu meyjar) er eðlilegt að fella út sjúkdómseinkenni sem ekki falla að þeirri dýrlegu kvenmynd. Ég reikna með að einhverjar svona undirliggjandi hugmyndir hafi valdið því að pirringur úr hófi fram telst ekki lengur einkenni á þunglyndi.

Og svo fóru menn að spá í af hverju konur yrðu miklu frekar þunglyndar en karlar. Í greininni segir af rannsókn Klaiber o.fl. en Klaiber þessi var sannfærður um að estrógen-hormónið virkaði eitthvað samfara  boðefnarugli í heila. Þrátt fyrir ítarlegar rannsóknir tókst honum ekki að færa sönnur á að estrógen hefði neitt með með þunglyndi kvenna að gera. Samt sem áður lýsti hann þessu yfir:
 

Þunglyndi er fylgifiskur fyrirtíðarspennu. Þess vegna er freistandi að velta því fyrir sér hvort fyrirtíðarspenna og þunglyndi séu hvort tveggju hluti af sömu samfellu þar sem styrkur MAO (mónóamíðs) greini þetta tvennt að.

Áhuginn á meintu mikilvægi kvenhormóna í þunglyndi var svo mikill að einn rannsóknarhópur ákvað að nýta þessar hugmyndir fyrir þunglynda karla og rökstuddi tilraun sína þannig:
 

[…] ef ofurkvenleiki (being ‘more female’) tálmar svörun sjúklings við imipramíni (gömlu þríhringlaga þunglyndislyfi) og ef karlmennska (being male) bætir svörun (ásamt því að minnka líkur á þunglyndi) þá gæti aukin karlmanneska (being ‘more male’) bætt svörun við imipramín enn frekar.

Svo rannsakendur reyndu að gefa fimm þunglyndum karlmönnum testósterón. Því miður fengu fjórir af þessum fimm körlum sjúklega ofsóknarkennd af testósteróninu. Rannsóknarhópurinn játaði sig þó engan veginn sigraðan heldur lýsti yfir: „Það er freistandi að segja að með því að nota karlhormón höfum við snúið þeim sjúkdómi þessara fjögurra karla frá því að vera dæmigerður sjúkdómur kvenna til þess að vera dæmigerður sjúkdómur karla.“

Hirschbein rekur síðan hvernig mælitæki til að mæla þunglyndi hafi verið afar kynjamiðuð, annars vegar Hamilton-skalinn sem var upphaflega þróaður eingöngu með hliðsjón af karlkyns þunglyndissjúklingum og hins vegar geðlægðarkvarða Becks, sem var hannaður með hliðsjón af sjúklingahópi þar sem konur voru í meirihluta. Hönnun beggja mælitækjanna hafði það að leiðarljósi að mæla árangur meðferða sem verið var að prófa (Hamilton-kvarðinn til að mæla árangur í þunglyndislyfjatilraunum, Becks-kvarðinn til að mæla árangur af hugrænni atferlismeðferð) en ekki að mæla/kvarða tiltekinn sjúkdóm, þ.e. þunglyndi. Seinna meir var farið að nota Becks kvarðann til að skima fyrir þunglyndi meðal almennings en menn hafa aldrei velt því fyrir sér hvort svona spurningalisti um tilfinningar, hannaður til að mæla lækningarmátt ákveðinnar sálfræðimeðferðar með hliðsjón af hópum sem konur skipuðu að meirihluta, henti körlum eða virki yfirhöfuð sem gott greiningartæki á þunglyndi karla.

Skv. grein Hirschbein hefur aldrei verið rannsakað almennilega hvort konum hætti meir til þunglyndis en körlum. Rannsakendur gáfu sér í upphafi þunglyndislyfjarannsókna að fleiri konur væru þunglyndar en karlmenn (sem stafar af kynjahlutfalli sjúklinga á amerískum geðspítölum eftir stríð); þ.a.l. hefur áherslan verið lögð á að greina konur, veita konum læknishjálp (aðallega ávísa þeim lyfjum) og setja fram kenningar byggðar á konum sem hefur svo leitt til þeirrar niðurstöðu að þunglyndi sé algengara meðal kvenna en karla. Eftir lestur greinarinnar liggur í augum uppi að meginvandinn er sá að þunglyndi hefur aldrei verið skilgreint sem sjúkdómur heldur skilgreint sem listi einkenna sem ákveðin lyf kunna að ráða bót á stundum. Að mínu mati hefur læknavísindunum þokað nákvæmlega ekkert frá tímum Hippókratesar í skilningi á þunglyndi.

Kenningin um að þunglyndi sé algengara meðal kvenna en karla virðist því studd af svipaðri “bakleiðslu“ (Post hoc ergo propter hoc) og kenningin um að boðefnarugl í heila sé orsök þunglyndis: Hvort tveggja á lítið skylt við vísindi heldur eru nútíma goðsögur.
 
 
 

Posted in: Geðlyf

Hafa þunglyndislækningar villst af leið?

Það var fyrir réttu ári síðan að augu mín opnuðust; Ég áttaði mig á því að ég myndi aldrei ná bata með hefðbundnum aðferðum geðlækna við þunglyndi. Svo merkilegt sem það nú er var það bókmenntafræði sem opnaði mér leið. Af rælni hafði ég fengið lánaða bókina Sykdom som litteratur á bókasafni, ætlaði raunar bara að glugga í kaflana um berkla og holdsveiki en kíkti svo líka í kaflann um þunglyndi. Allt í einu rann upp fyrir mér að ég var farin að gegna hlutverki bókmenntapersónu, klisju eða erkitýpu, en ekki persónu af holdi og blóði. Eitt er að lesa nýrómantískan harmagrát – allt annað að þurfa að leika nýrómantíska harmræna kvenpersónu upp á hvern dag og finna sig engan veginn í hlutverkinu.

Stytta af þunglyndri konuMeðan ég var að átta mig á hvernig viðhorf geðheilbrigðisstarfsmanna til sjúklinga má að einhverju leyti skilja út frá bókmenntafræðikenningum bloggaði ég færslurnar Geð, sál, líkami, staðalímynd og  Haltu kjafti og vertu … þunglynd?, sem reyndust fara sérstaklega fyrir brjóstið á þáverandi geðlækninum mínum. Í færslunum er tekið nokkuð djúpt í árinni og eftir að hafa kynnt mér hefðbundnar þunglyndislækningar í ár sé ég að málin eru flóknari en í þeim kemur fram. En þetta var góður byrjunarreitur fyrir mig og raunar er ég enn sammála megninu af færslunum. Ég rakst núna áðan á klausu eftir sálfræðinginn og geðhvarfajúklinginn Kay Redfield Jamison um tengsl þunglyndis og erktýpu kvenleikans:

Þunglyndið samræmist betur hugmyndum þjóðfélagsins um það hvernig konur séu í innsta eðli sínu, þ.e.a.s. hlédrægar, viðkvæmar, veiklyndar, bjargarlausar, grátgjarnar, ósjálfstæðar, ringlaðar, fremur leiðinlegar og ekki mjög metnaðarfullar. (S. 90 í Í róti hugans.)

Margt af ofantöldu voru sjúkdómseinkenni mín en eru hreint ekki hluti af mínu skapferli og sumu hef ég megnustu skömm á. Það má vel spyrja sig hvort viðmót einhverra þeirra sem sjúklingar á borð við mig mæta í geðheilbrigðiskerfinu mótist af trú þeirra á að þessi einkenni séu eftirsóknarverð fyrir konur.

Í Morgunblaði (mannsins) í dag er aðsend grein eftir þær Svövu Arnardóttur og Tinnu Ragnarsdóttur, Leiðir til lausna heitir greinin og fjallar um leiðir til bata í geðrænum veikindum. Ég er löngu búin að átta mig á því að það er ekki ég sem hef verið svona sérstaklega óheppin í viðskiptum við geðlækningakerfið heldur er saga mín saga margra. Í grein Svövu og Tinnu er lýst því sem fjölmörgum geðsjúkum er talin trú um:

Áður en ég kynntist Hugarafli hafði ég ekki hugmynd um að hægt væri að ná sér eftir geðræn veikindi. Þó hafði ég stundað sjálfsvinnu og glímt við þunglyndi og kvíða í áraraðir. Hafði sótt þjónustu til ýmissa sálfræðinga og geðlækna og hvergi fengið þau skilaboð að ég gæti náð mér og orðið heilbrigður einstaklingur á nýjan leik. Ég fékk hins vegar að heyra það að ég væri þunglynd að eðlisfari og ef ég væri dugleg að taka lyfin mín og tæki þau um ókomna framtíð gæti ég vonast til að halda þessum einkennum í skefjum. Slík skilaboð draga úr vonum og væntingum einstaklings …

Síðan lýsir mælandi hvernig hann lærði af samtölum við aðra, þ.e. heyrði „lífssögur einstaklinga sem voru komnir langt í bata en höfðu verið á sama stað og ég“, öðlaðist fyrirmyndir og mætti jákvæðu viðmóti „í viðtölum við fagaðila sem lýsti yfir trú á mér. Það þekkti ég ekki áður.“

Þessa hjálp sem skilaði árangri fékk höfundur greinarinnar hjá Hugarafli. Ég hef ekki leitað til Hugarafls, aðallega af því ég bý ekki í Reykjavík og hef oft á tíðum verið nánast ófær um að bregða mér af bæ. Ég hef hins vegar fengið svipaðan stuðning annars staðar, eftir að ég ákvað að taka mín mál og minn sjúkdóm í eigin hendur, hafandi treyst hefðbundnum geðlæknisaðferðum í blindni í meir en áratug þótt þær skiluðu engum árangri til bóta og yllu mér skaða í mörgum tilvikum. Með hjálp skynsamra og góðra manna hef ég náð miklu betri árangri á því ári sem liðið er en nokkru sinni gafst af pilludótinu og stuðunum. Ég hef fulla trú á að þessi aðferð skili árangri áfram og er voðalega fegin að vera hætt í pilluprófunum og hafa ákveðið að ekki verði flogað meir með rafmagni í heilanum á mér. 
 
Pillusortum við þunglyndi fjölgar æ meir og heilaþvotturinn um að orsakir þunglyndis liggi í tiltölulega einföldu efnaójafnvægi í heila verður æ öflugri … en á sama tíma verður þunglyndi æ algengara og æ þyngri vá og æ meir ólæknandi í þeim skilningi að flestum þunglyndissjúklingum er sagt að þeir þurfi að eta þunglyndislyf til frambúðar. Má þá ekki draga þá ályktun að árangurinn af læknisaðferðunum sé sorglega lítill? Hvað klikkar? Er mögulegt að þunglyndislækningar nútímans séu, þegar allt kemur til alls, skelfilegt kukl en ekki vísindi?

Ein leið til að leita að svörum við þessu er að skoða söguna, hugmyndir fyrri tíðar manna og eldri lækningaðaferðir. Ég er þessa dagana að glugga í efni eftir aðra en geðlækna af því mér þykir, af minni fátæklegu reynslu af geðlæknum, að sýn geðlækna sé þröng, eiginlega má segja að vísindaleg læknisfræðileg sýn á þunglyndi sé gott dæmi um að sjá ekki skóginn fyrir trjánum. Ég er satt best að segja eiginlega búin að fá mig fullsadda af greinum um þunglyndi eftir geðlækna. Svo ég skoða núna efni um þunglyndi eftir heimspekinga (sem gleður eflaust eiginmanninn mjög) og efni tengt hugmyndasögu og bókmenntum. Fyrir mörgum árum byrjaði ég að lesa The Anatomy of Melancholy (útg. 1621) eftir Robert Burton en gafst upp á að lesa gotneska letrið í útgáfunni sem bauðst þá á Vefnum – nú er ég búin að finna hana á Vefnum með nýmóðins latínuletri og ekkert því til fyrirstöðu að hraðfletta gegnum bókina. Og ég er niðursokkin í grein um tengsl hugmynda sautjándu og átjándu aldar manna um melankólíu við hugmyndir sömu manna um konur … sé ekki betur en kona sem erkitýpa þunglyndissjúklings sé ansi gömul hugmynd 😉

Og heilsan? Tja, leiðin virðist liggja upp á við ef marka má árangur í sunndagskrossgátu moggans og almennt geðslag. En ég glími við draugatilfinningar á hverjum degi. Og minnistruflanirnar geta gert mig geðveika! Ég er svo helvíti metnaðargjörn, sjálfstæð o.s.fr. skiljiðið …
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Posted in: Saga geðlækninga

Geðlæknar mega dömpa sjúklingum að vild

Eins og ég rakti í bloggfærslunni Geðlæknir dömpar sjúklingi lenti ég í því að geðlæknirinn minn til 12 ára, Engilbert Sigurðsson, sendi mér langt bréf og „sagði mér upp“ sem sjúklingi, að því er virtist vegna þess að honum hugnaðist ekki hvernig ég bloggaði um eigin sjúkrasögu. Ég hafði þó lagt mig í líma við að taka jafnóðum fram að þessar bloggfærslur væru um mig og að ég væri ekki að leita sökudólgi fyrir sjúkrasögu minni, allt frá því hann hringdi í mig í vor, þá sármóðgaður yfir nokkrum færslum sem fjölluðu um erkitýpu þunglyndissjúklinga, óhóflega lyfjagjöf og afleiðingar hennar o.fl. Eftir að ég kvartaði við yfirmann Engilberts fékk ég tölvupóst frá honum þar sem taldar voru upp fleiri ástæður, t.a.m. sú að ég hefði talað við sálfræðing án þess að biðja hann leyfis/spyrja hann áður.

Ég vísaði málinu til Embættis landlæknis af því það vakti furðu mína að starfandi geðlæknir á ríkisspítala gæti upp á sitt eindæmi grisjað í sínum sjúklingahópi ef honum hugnaðist ekki hvernig sjúklingurinn hugsaði og tjáði sig um eigin sjúkdóm. Nú hefur niðurstaða landlæknis borist og ber þess eins og fleiri mál vitni um að landlæknir álíti sitt meginhlutverk vera að standa með sinni stétt, læknum. Niðurstaðan er „að hvorki vanræksla, mistök né ótilhlýðileg framkoma hafi átt sér stað við veitingu heilbrigðisþjónustu í tilviki Hörpu Hreinsdóttur þann 27. september 2012.“  Nánar tiltekið segir í niðurstöðu Embættis landlæknis:

Þegar ekki ríkir lengur traust og trúnaðarsamband í meðferð, að mati annað hvort sjúklings eða heilbrigðisstarfsmanns, verður að telja þeim báðum heimilt að slíta meðferðarsambandi. Læknirinn í þessu tilviki lét sjúkling sinn vita um það skriflega og með rökstuðningi að það væri hans mat að traust ríkti ekki lengur milli hans og sjúklings og hann sæi sér ekki fært að vera læknir hennar lengur. Þá er það tekið fram að sjúklingur sé áfram velkominn á þá deild Landspítala sem hann hafði dvalið á. Að mati landlæknis verður ekki talið að framkoma heilbrigðisstarfsmanns hafi í þessu tilviki verið ótilhlýðileg. Þá liggur það fyrir að sjúklingur hafði leitað meðferðar hjá öðrum heilbrigðisstarfsmanni um tíma, þ.e. sálfræðingi og hafði lagt drög að því að leita til annars geðlæknis, en ekki óskað ráða eða atbeina umrædds læknis við það. Verður því ekki fundið að því að læknirinn hafi ekki komið sjúklingi til meðferðar hjá öðrum geðlækni.

Það er niðurstaða landlæknis að læknir hafi ekki sýnt af sér ótilhlýðilega framkomu er hann tilkynnti kvartanda bréflega að honum væri ekki fært að vera læknir hans lengur.
 

Engilbert Sigurðsson er yfirlæknir á deild 32 A á Landspítalanum. Það vekur furðu mína að landlæknir skuli telja honum það til tekna að hann taki fram að ég megi áfram leggjast inn á þá geðdeild þurfi ég á sjúkrahúsvist að halda. Er það sérstakt tillit? Eru þá dæmi þess að yfirlæknar á geðdeildum Landspítala meini sjúklingi sjúkrahúsvist að geðþótta?

Hvað varðar annan geðlækni þá hafði Engilbert sjálfur nefnt að e.t.v. farnaðist mér betur hjá öðrum lækni en honum, í því langa símtali í apríl sl., sem af minni hálfu fór í það að útskýra fyrir honum hvernig bloggfærslur væru skrifaðar (að þær hverfðust oftast um eitt eða fá viðfangsefni) og hvað bókmenntafræðihugtök í færslununum sem hann móðgaðist yfir þýddu. Ég tók ábendingu hans til greina og kannaði öðru hvoru sl. sumar hvort ég kæmist að hjá öðrum lækni, án árangurs. Þetta sagði ég honum í viðtalstíma átta dögum áður en hann ákvað að segja mér upp og bætti við að ég vildi gjarna vera áfram hjá honum. Hann sýndi aldrei vott af áhuga á því að aðstoða mig við að komast að hjá öðrum lækni og satt best að segja hélt ég að honum þætti það ekki í sínum verkahring miðað við viðbrögð.

Af álitsgerð Embættis landlæknis má því ráða að stingi læknir upp á því við sjúkling að hann leiti annars læknis geti læknirinn fljótlega í kjölfarið losað sig við sjúklinginn án þess að teljast hafa brotið gegn því sem segir í leiðbeiningum landlæknisembættisins til lækna, Góðir starfshættir lækna (s. 9):

Að slíta sambandi læknis við sjúkling

24. Í undantekningartilfellum kunna að koma upp þær aðstæður, til dæmis ef sjúklingur hefur beitt lækni eða samstarfsfólk ofbeldi eða ítrekað hegðað sér af tillitsleysi eða ósanngirni, að trúnaðartraust milli læknis og sjúklings rofnar og læknirinn telur nauðsynlegt að slíta sambandi við sjúkling sinn. Við þannig aðstæður verður læknir að tryggja að ákvörðun hans sé sanngjörn og brjóti ekki í bága við ákvæði 5. greinar í þessum leiðbeiningum. Læknirinn verður að vera reiðubúinn til að réttlæta ákvörðunina, verði eftir því leitað. Læknir ætti ekki að slíta sambandi við sjúkling sinn af þeirri ástæðu einni að sjúklingurinn hafi kvartað undan honum eða samstarfsfólki hans nema að læknirinn meti það svo að trúnaður milli hans og sjúklingsins sé rofinn með öllu og læknirinn treysti sér ekki til að veita sjúklingi óvilhalla þjónustu.

25. Lækni ber að tilkynna sjúklingi munnlega eða skriflega um ástæður þess að hann hefur ákveðið að slíta sambandinu við sjúklinginn. Einnig ber honum að gera ráðstafanir til þess að tryggja að sjúklingurinn fái fljótlega áframhaldandi meðferð og afhenda sjúkraskýrslur hans nýjum lækni eins fljótt og auðið er.

Engilbert Sigurðsson telur að ég hafi rofið trúnaðarsamband læknis og sjúklings með því að hafa talað einu sinni við sálfræðing án hans vitundar. Það er auðvitað gráthlægilegt í þessu samhengi að lesa lofgrein um gagnsemi sálfræðimeðferðar við þunglyndi sem hann er meðhöfundur að. Nú er þessi sálfræðingur prýðilega menntaður, betur menntaður en Engilbert, og starfar m.a. á geðsviði Landspítala svo það er ekki eins og ég hafi verið að leita á náðir þeirra illu kuklara sem læknum er uppsigað við. Formaður Geðlæknafélagsins hefur líkt sálfræðingum við sjúkraþjálfara. Ætli það sé algengt að gigtarlæknar, skurðlæknar eða aðrir sérfræðilæknar telji það sjúklingum sínum til vansa að leita til sjúkraþjálfara án leyfis frá þeim? Eða er viðhorf geðlækna til sálfræðinga allt annað en viðhorf annarra sérfræðinga til sjúkraþjálfara og sálfræðinga?

Þótt Embætti landlæknis kjósi að telja sálfræðing jafngildan geðlækni í sínum úrskurði er alls ekki svo í raunveruleikanum. Ég þarf reglulega að skila vottorðum um krankleik minn til ýmissa lífeyrissjóða. Sálfræðingar geta ekki gefið út vottorð. Þótt Embætti landlæknis kjósi að kalla það að leita til sálfræðings „meðferð hjá öðrum heilbrigðisstarfsmanni“ eru sálfræðingar ekki innan heilbrigðiskerfisins að því leyti að þjónusta þeirra sé greidd af sjúkratryggingum. Þeir hafa í rauninni ósköp svipaða stöðu innan heilbrigðiskerfisins og nuddarar eða aðrir græðarar.

Nú velti ég því fyrir mér hvort ég eigi að nenna að kæra málsmeðferð Embættis landlæknis til Velferðarráðuneytisins. Ef landlæknir telur það meginhlutverk sitt að verja lækna sé ég ekki ástæðu til að ætla að Velferðarráðuneytið sé ekki sama sinnis. Ég hef þrjá mánuði til að íhuga þetta. Í rauninni skiptir ákvörðun Engilberts Sigurðssonar um að dömpa mér sem sjúklingi af því hann var móðgaður yfir því hvernig ég blogga um sjúkrasögu mína mig engu máli. Í langri og ruglingslegri greinargerð Engilberts til Embættis landlæknis gat hann ekki sýnt fram á neitt sem benti til þess að ég bæri ekki traust til hans lengur en eins og í bréfi hans til mín var þar mikið um staðreyndavillur, sem ég sá ekki ástæðu til að leiðrétta því kvörtun mín beindist ekki að læknismeðferð Engilberts undanfarin tólf árin. Það virðist duga landlækni að það sé „hans [Engilberts] mat að traust ríkti ekki lengur milli hans og sjúklings“ og það án þess að Engilbert hafi getað rökstutt það mat sitt með gildum rökum. Ég á ekki von á að aðrir geðlæknar séu jafn hörundsárir og hann og hef raunar ekki gert tiltekinn geðlækni að sérstöku umfjöllunarefni á mínu bloggi nema Engilbert Sigurðsson eftir hið dramatíska uppsagnarbréf frá honum.

Meginástæða þess að ég fylgdi þessu máli eftir og fjalla um það opinberlega er að ég hef haft nokkrar spurnir af einmitt þessu háttalagi einstakra geðlækna; að ef sjúklingur tjái sig opinberlega um sjúkrasögu sína og læknismeðferð tilkynni geðlæknir að hann sé hættur að vera læknir sjúklingsins. Í einu tilviki hafði þetta geigvænlegar afleiðingar fyrir sjúkling. Svoleiðis að ég vildi fá álit Embættis landlæknis á akkúrat þessu háttalagi. Virðist að af áliti embættis Landlæknis megi skilja að hvaða læknir sem er geti losað sig við hvaða sjúkling sem er að því tilskildu að læknirinn hafi áður stungið upp á að sjúklingurinn leitaði til annarra lækna og að sjúklingurinn hafi leitað sér hjálpar án leyfis læknisins, þess vegna hjá aðila utan ríkisrekins heilbrigðiskerfis.
 
 
 
 
 

Posted in: Geðheilsa

Hringur Aðalsteins konungs, skalli Skalla-Gríms o.fl.

Við í íslenskumafíunni í FVA höfum dálítið rætt um þáttinn Ferðalok – Silfur Egils Skallagrímssonar sem sýndur var á sunnudagskvöld á RÚV. Þetta var skemmtilegur og fróðlegur þáttur og ég hlakka til að sjá næstu þætti. En eins og fleiri kollegar mínir hér á Skaga kann ég Egils sögu næstum utanbókar. Og mér kom sumt í þessum þætti spánskt fyrir sjónir.

Það sem kom kannski mest á óvart var senan þegar Aðalsteinn Englakonungur réttir Agli hring á sverðsoddi sem í Egils sögu er lýst þannig:

Aðalsteinn konungur sat í hásæti; hann lagði og sverð um kné sér, og er þeir sátu svo um hríð, þá dró konungur sverðið úr slíðrum og tók gullhring af hendi sér, mikinn og góðan, og dró á blóðrefilinn, stóð upp og gekk á gólfið og rétti yfir eldinn til Egils. Egill stóð upp og brá sverðinu og gekk á gólfið; hann stakk sverðinu í bug hringinum og dró að sér, gekk aftur til rúms síns; konungur settist í hásæti. En er Egill settist niður, dró hann hringinn á hönd sér, og þá fóru brýn hans í lag; lagði hann þá niður sverðið og hjálminn og tók við dýrshorni, er honum var borið, og drakk af.

giftingarhringur Aðalsteins konungs?Yfirleitt hefur þessi lýsing verið skilin sem svo að Aðalsteinn konungur hafi rétt digran armhring yfir eldinn. Skömmu áður hafði Egill greftrað bróður sinn og spennt gullhring á hvora hönd honum. Vilji menn leggja lýsingu á karakter Egils út á versta veg má skilja háttalag hans í veislu Aðalsteins sem merki um eftirsjá Egils eftir að hafa splæst þessum gullhringjum á lík Þórólfs, í augnabliks geðshræringu, því Agli var einkar sárt um fé og dýrgripi. Orðalagið „að spenna hring á hönd“ eða „draga hring á hönd“ bendir óneitanlega til armbands fremur en fingurgulls, hefði Egill ekki öðrum kosti „dregið hring á fingur sér”? Og verðmæti gjafar Aðalsteins minnkar auðvitað gífurlega ef hann splæsti bara baug á borð nútíma giftingarhring. (Í svari Guðrúnar Kvaran við spurningunni „Hvers vegna breyttist orðið hringur í armband, og fingurgull í hring?“, á Vísindavefnum, má fræðast um rugling milli orðanna hringur og baugur í tímans rás, sem er raunar ekki sérlega upplýsandi varðandi þetta atriði nema til að staðfesta að orðið hringur þýddi mjög oft armband.)

Annað sem einnig kom okkur stórneytendum Egils sögu á óvart var hve Skalla-Grímur var vel hærður fram á sinn síðasta dag. Þegar hann krefur Egil um silfur Aðalsteins konungs blasa við hrokknir lokkar. Fer lítið fyrir „skalla þeim hinum mikla“ sem var „fullur upp úlfúðar“ mörgum áratugum áður. Raunar er gersamlega óskiljanlegt af hverju Grímur fékk þetta viðurnefni sé miðað við það sem sást í þættinum.

Þeir feðgar eru báðir miklir myndarmenn í þættinum, eiginlega talsvert sjarmerandi, sem er ekki í samræmi við lýsingar Egils sögu. Egill lítur meira að segja út eins og velhært og sprækt unglamb þegar hann fer að husla silfrið sitt, þá áttræður, skv. Egils sögu búinn að missa sjón, heyrn að hluta og sídettandi, karlanginn …

armhringur frá v�kingaöldNú kann einhverjum að finnast að ég sé að agnúast út í smáatriði í annars góðum þætti. En mér finnst að vilji menn fjalla um Íslendingasögur á annað borð sé lágmarkskrafa að þeir hafi lesið þessar sögur og viti skil á frægustu lýsingum í þeim. Ef menn nenna því ekki er best að sleppa því að sýna atburði úr þeim og gera annars konar heimildaþætti, t.d. um fornleifar.

Myndir eru skjámynd úr þættinum sem um er rætt í færslunni og mynd af  þremur armbaugum úr silfri frá víkingaöld sem fundust á Englandi. Ljómandi fallegan víkingaaldar-armhring úr gulli má sjá hér.
 
 
 
 
 
 

Posted in: Óflokkað

Einn dag í senn …

Það er nokkuð um liðið síðan ég bloggaði stöðufærslu. Svoleiðis færslur eru ómetanlegar til lengra tíma litið svo ég bæti úr því núna.

Ég lenti í djúpri þunglyndisdýfu milli jóla og nýjárs og hef ekki kraflað mig almennilega upp úr henni ennþá. Hver dagur snýst því um að lifa af list, að eiga nokkurn veginn mannsæmandi líf þrátt fyrir þunglyndið. Þetta tekst misjafnlega vel en miðað við önnur svona tímabil gengur mér vel. Suma daga líður mér vissulega eins og einhver hafi dáið, er full af sorg að ástæðulausu, eða að ég hafi framið morðið, er full af sektarkennd að ástæðulausu. En ég er dugleg að segja mér að þetta séu falskar kenndir, þær líkjast sorg og sektarkennd en af því ástæðuna skortir eru þær draugatilfinningar, alveg eins og draugaverkir í útlimum sem fólk hefur misst. Reikna með að allir þunglyndissjúklingar kannist við svona draugalíðan.

Eitt einkennið á djúpri geðlægð minni er truflun á tímaskyni. Það er hreint ekkert draugalegt við þetta afar skýra einkenni; tíminn líður einfaldlega mjög óeðlilega hægt. Ég er kannski að dúlla mér eitthvað, lít á klukkuna, lít aftur á klukkuna eftir klukkutíma og þá sýnir klukkan að liðnar séu 5 mínútur. Þegar heilsan er nokkurn veginn í lagi er ég með algerlega eðlilegt tímaskyn. Núna finnst mér að það sé hátt í ár frá jólum, finnst að janúar og febrúar hafi spannað óralangan tíma. Líkamleg einkenni eins og truflun á jafnvægisskyni/stöðuskyni eru líka skýr. Þegar ég met hversu veik ég er hverju sinni horfi ég m.a. á þessi einkenni enda eru þau ekki matsatriði. Hvað matsatriði varðar hef ég fyrir löngu gefið spurningalista geðheilbrigðiskerfisins upp á bátinn, vitandi að geðheilbrigðiskerfið sjálft tekur ekki mark á þeim. Svo ég treysti betur á mælitækið sunnudagskrossgátu moggans, samkvæmt því hef ég oft verið frískari (en raunar oft verið veikari líka).

M�ronNú er ég komin nokkuð áleiðis í að trappa niður síðasta lyfið, geðlyfið Míron (mirtazapín) sem ég hef etið í tæp tvö ár, til hvers veit ég ekki því Míron hefur hvorki virkað fyrirbyggjandi né til bóta í mínu þunglyndi síðustu 12 árin, hef þó oft verið látin taka þetta lyf á þeim tíma og allt upp í þrefalda ráðlagða dagskammta. Ég hugsa að geðlækninum mínum fyrrverandi hafi þótt ákjósanlegt að hafa sinn sjúkling á einhverjum lyfjum því þá gæti hann haldið því fram að hann væri að veita læknismeðferð. Af minni löngu reynslu sem sjúklings veit ég að hans læknismeðferð er einungis fólgin í lyfjum, stundum í óhóflegu magni, eða raflostum. Líklega datt honum bara ekkert annað í hug eftir hina skelfilegur Marplan-tilraun en sömu margprófuðu pillurnar sem ekki höfðu skilað árangri.

Jæja, ég ákvað að nýta þessa mína löngu reynslu til að læra af henni og las mér líka almennilega til um þetta lyf. Reynslan sýnir að sjúklingur eins og ég verður að setja sig inn í slatta af lyfjafræði, geðlæknisfræði, tölfræði o.fl. og nýta landsaðgang að ritrýndum tímaritum á þessum sviðum.

Mirtazapín fellur mjög í skuggann af SSRI-lyfjum og yfirleitt nenna menn ekki að eyða púðri á það, í greinum um slæmar aukaverkanir eða langtíma skaðlegar verkanir af þunglyndislyfjum. Lyfið nýtur og þess vafasama heiðurs að “vísindaleg umfjöllun” um það er með skekktustu umfjöllun af raunverulegri virkni lyfs við þunglyndi (sjá mynd 3 í þessari grein). Þótt einhverjir geðlæknar haldi í alvörunni að það sé ekkert mál að snögghætta á þunglyndislyfjum vita margir sjúklingar sem reynt hafa að svo er ekki. Ég fann eina frásögn af konu sem snögghætti að taka tvöfaldan dagskammt af Míron og veiktist illa. Þó gaddaði konan í sig 0,5 mg af Rivotril meðfram Míroninu og hélt því áfram. Öllu hæpnari finnst mér frásögn af konu sem tók hálfan dagskammt af Míron í viku, hætti því og veiktist illa því hluta einkennanna mætti skrifa á þunglyndi sem hrjáði konuna og væri til staðar ennþá. Höfundar síðarnefndu greinarinnar túlka þetta þó sem fráhvörf af Míroni.

Almennt er það mín reynsla af jójó-þunglyndislyfjaáti, þ.e. þegar ég hef verið látin snögghætta á einu lyfi og snöggbyrja á öðru, að það geti valdið alvarlegum sjúkdómseinkennum, svona eftir á séð skv. skriflegum gögnum. Þótt sljóvgandi lyf sem mér voru gefin meðfram dragi úr slíkum einkennum (þau draga raunar úr öllu og stuðla að zombie-ástandi). Svoleiðis að ég ákvað að hafa allan varann á og ætla mér marga mánuði í að trappa niður Míron.

Núverandi geðlæknirinn minn benti á þau rök að minnkun Mírons gæti framkallað þunglyndiskast sem gerði mig óvinnufæra (sem yrði mér gífurlegt áfall) og að e.t.v. væri virka efninu ekki jafndreift í töflurnar. Mér þótti þetta að sumu leyti góð rök en leist ekkert á að draga Míron-tröppun fram á sumarið, vitandi það að vetrarbyrjun hefur oft reynst mér erfiður tími. Ég ræddi þetta við eiginmanninn og hans skoðun var sú að þótt ég veiktist talsvert yrði ég líklega áfram vinnufær að hluta því honum sýndist að það sem gerði mig algerlega óvinnufæra væru lyfin sem mér voru ávísuð, þ.e. þegar óæskileg áhrif þeirra bættust ofan á mjög alvarlegt þunglyndi. Þessu er ég sammála enda get ég ekki séð annað af lestri eigin gagna (bloggs). Ég er sannfærð um að hefði ég einungis þurft að glíma við svæsið þunglyndi hefði ég aldrei orðið með öllu óvinnufær, hvað þá í þrjú ár!

Næsta skref var að kanna þetta með dreifingu virka efnisins í Míron-töflum Actavis. Í mínum heimabæ er mikið ágætis apótek sem kannaði þetta fyrir mig. Í ljós kom að virka efninu er jafndreift en Actavis benti jafnframt á að til væru 15 mg töflur; heimilislæknir ávísaði þeim fyrir mig og þetta gerir tröppun talsvert auðveldari.

Ég lækkaði skammtinn um 7,5 mg, úr 30 mg (einföldum dagskammti). Eftir rúmlega tvær vikur á þessum lægri skammti komu fráhvarfseinkenni fram. Þau eru einkum hitakóf, kölduhrollur og önnur flensulík einkenni og verkir í neðri kjálka (sem ég hef ástæðu til að ætla að séu síðhvörf af Rivotril) versnuðu talsvert, andvökur jukust. Í gamla daga hefði ég getað synt gegnum þetta sljó af Rivotrili eða Serouqueli en svo er ekki nú (guði sé lof). Þunglyndið hefur hins vegar ekkert breyst, hvorki versnað né batnað. Mér sýnist af þessu að dæma að áætlunin sem ég hafði um að taka a.m.k. sex vikur í hverri tröppu sé raunsæ og líklega minnka ég skammtinn ekki nema um 3,75 mg næst. Mér er nákvæmlega sama hvaða skoðun geðlæknar hafa á því hversu auðvelt sé að hætta á Míroni, nú skrái ég eigin reynslu og bý mér til áætlun í samræmi við hana. Enda er það ég sem er að hætta á Míron.
 

Í dag hef ég reynt að setja mér skemmtileg verkefni, það er nauðsynlegt til að gera minna góða daga skárri. Ég hef aðallega verið að hanna munstur og reikna út uppskrift (og þakka enn og aftur fyrir að hafa lært þá góðu aðferð þríliðu). Til að vera góð við mig í gær keypti ég nýjustu bókina hans Jussi Adler-Olsen og hlóð inn á Kindilinn. Ég á eftir að undirbúa smávegis fyrir kennslu í fyrramálið en það gengur væntanlega smurt. Og svo fer drjúgur tími í að sansa Fr. Dietrich; Frændi hennar, málfarskötturinn Eiður, er nefnilega fluttur inn og býr hér næsta hálfa árið …
 
 
 

Posted in: Þunglyndið

Vísindasjóður FF og FS

Í þessari færslu er reynt að gera grein fyrir illvígum deilum stjórnar Vísindasjóðs FF og FS við KÍ, dómsmáli sem stjórn Vísindasjóðs tapaði á dögunum, kostnaði af þessum deilum og spurt hvers vegna þriðjung af stjórn Vísindasjóðs skipar kona sem er í hvorugu stéttarfélaginu sem sjóðurinn tilheyrir. Eins og kemur fram í niðurstöðum í lok færslunnar tel ég að stjórn Vísindasjóðs FF og FS sé komin langt frá því hlutverki sem hún var kjörin til að gegna, með sama áframhaldi valdi hún eigendum sjóðsins, t.d. okkur framhaldsskólakennurum, æ meira fjárhagstjóni og að það leiki vafi á að þessi stjórn sé löglega skipuð. Þetta er flókið mál en ég geri mitt besta til að rekja málavexti í færslunni. 
  
 

Hvað er Vísindasjóður FF og FS?

Vísindasjóður Félags framhaldsskólakennara, FF, og Félags stjórnenda í framhaldsskólum, FS, (sem eru aðstoðarskólameistarar, áfangastjórar og aðrir aðstoðarstjórnendur), á að standa einhvern straum af endurmenntun og framhaldsmenntun félagsmanna í þessum félögum. Fé til sjóðsins kemur frá launagreiðanda, aðallega frá ríkinu, og nemur upphæðin 1,5% af föstum dagvinnulaunum félagsmanna.  Félagsmenn í FF og FS geta sótt um endurgreiðslu kostnaðar vegna endurmenntunar sinnar úr þessum sjóði og er endurgreitt eftir ákveðnum reglum. FF og FS eru aðilar að regnhlífarsamtökunum Kennarasambandi Íslands, KÍ, eins og mörg önnur stéttarfélög kennara, hafa aðstöðu í Kennarahúsinu og nýta sameiginlega skrifstofuþjónustu o.fl. sem þar er rekin.

Stjórn sjóðsins er kosin á aðalfundum FF og FS og þiggur því umboð sitt frá aðalfundi en ekki stjórnum félaganna. Núverandi stjórn var kosin á aðalfundum árið 2011. Í henni sitja Þórey Hilmarsdóttir, formaður, og Linda Rós Michaelsdóttir sem eru fulltrúar FF og Elísabet Siemsen sem er fulltrúi FS.

Það sem stingur sérstaklega í augu við þessa stjórn er að Linda Rós Michaelsdóttir hefur starfað sem skólameistari MR frá því 1. ágúst 2012 og er þ.a.l. ekki í stéttarfélögunum sem eiga þennan sjóð. Henni er óheimilt sem skólameistara að vera í stéttarfélagi og hún er því núna í Skólameistarafélagi Íslands, SMÍ. Það er afar undarlegt að kjörinn varamaður hafi ekki verið kallaður til þegar Linda Rós varð skólameistari.
 
 

Deila Vísindasjóðs við KÍ

Það er ákaflega erfitt að komast til botns í þessari deilu þó á yfirborðinu sé ljóst um hvað hún snýst. Hún hlýtur að eiga sér duldar skýringar því annars væri hún ekki svo hatrömm. Þær opinberu upplýsingar sem hafa birst segja að deilan snúist einkum um hvernig bókhald KÍ er fært og telur stjórn Vísindasjóðs að sjóðurinn hafi orðið af nokkru fé vegna þessa. Í bréfi sem stjórn Vísindasjóðs sendi félagsmönnum í FF og FS þann 20. október 2011 og sjá má í fréttinni sem krækt er í segir:
 
 

Af þeim gögnum sem hafa verið skoðuð er m.a. ljóst að tekjur sjóðsins frá ríkinu, rúmlega 8 milljónir í hverjum mánuði, eru færðar út af bankareikningi sjóðsins og inn á bankareikning KÍ. Þar liggja peningar sjóðsins í nokkrar vikur þar til þeim er skilað aftur til rétts eiganda. Vextir af þessum peningum skila sér ekki til sjóðsins né hefur sjóðurinn þessar fjárhæðir til ráðstöfunar meðan þær liggja annars staðar. Í febrúar 2011 voru febrúartekjur sjóðsins, rúmlega 8 milljónir, teknar út af reikningi sjóðsins viku áður en janúartekjum var skilað til baka. Í heila viku lágu að minnsta kosti 16 milljónir af peningum sjóðsins á reikningi KÍ. Til að koma í veg fyrir að tekjur sjóðsins væru millifærðar reglulega inn á reikning KÍ gaf sjóðstjórn formleg fyrirmæli um að engar greiðslur ættu sér stað af bankareikningi sjóðsins nema með samþykki sjóðstjórnar. Undanskildar voru styrkgreiðslur skv. listum frá ritara sjóðsins. Þessum fyrirmælum var í engu svarað né orðið við þeim.

 

Fjársýsla ríkisins greiddi (og greiðir) umsamda upphæð vegna endurmenntunar félaga í FF og FS beint inn á reikning KÍ og neitaði að breyta því fyrirkomulagi á þeim forsendum að kennitala Vísindasjóðs væri ekki á svokölluðum BIK reikningi sem greitt var inn á. BIK stendur fyrir Bókunar- og innheimtumiðstöð KÍ og er skráð á kennitölu KÍ. Fjársýsla ríksins greiddi ýmis gjöld ósundurliðuð inn á þennan reikning mánaðarlega og starfsmenn KÍ færðu svo upphæðina sem Vísindasjóði bar inn á sérstakan reikning Vísindasjóðs. Vissulega varð Vísindasjóður af vaxtatekjum af sínu fé vegna þessa fyrirkomulags. Óvíst er hversu háa upphæð var um að ræða en sé miðað við dæmin sem tekin eru í bréfi Vísindasjóðs hér að ofan má áætla að um einhver hundruð þúsund króna á ári væri að tefla. Ætla má að lítið mál væri að semja um að áætlaðar bætur upp á ekki hærri upphæð yrðu endurgreiddar Vísindasjóði eða dregnar frá þjónustugjaldi því sem KÍ krefur endurmenntunarsjóði kennarafélaganna um.

Stjórn KÍ sendi frá sér yfirlýsingu 21. október þar sem ásökunum um bókhaldssvik í bréfi Vísindasjóðs var hafnað og áréttaði með annarri yfirlýsingu þann 22. nóvember 2011.

Stjórn Vísindasjóðs kvartaði einnig yfir að KÍ rukkaði sjóðinn um þjónustugjald sem ekki hafði verið samið um. Það er alveg rétt að KÍ rukkaði endurmenntunarsjóði o.fl. aðila um talsverða upphæð árlega skv. hefð en ekki samningi. Fyrir þetta þjónustugjald fékk sjóðurinn skrifstofuþjónustu, þjónustu endurskoðenda o.fl. Í kjölfarið á óánægju með þetta fyrirkomulag voru gerðir þjónustusamningar við þá aðila sem KÍ veitir aðstöðu og þénustar. Ég finn hvergi sundurliðun á þessum þjónustusamningum KÍ við endurmenntunarsjóði innan samtakanna (ósundurliðuð upphæð í fjárhagsáætlun KÍ var samþykkt á þingi samtakanna í apríl 2011). Í Ársskýrslu Vísindasjóðs til Fulltrúafundar FF 29. mars 2012 segir að þjónustugjald KÍ sé 5% af tekjum sjóðsins:
 

KÍ hefur gert kröfu á sjóðinn í nokkrum liðum.  Meðal annars gerir KÍ tilkall til 5% tekna sjóðsins fyrir  árið 2011 í þjónustugjöld. Sú krafa nemur tæpum 6 milljónum króna og til vara 3,7 milljónir í launfyrir árið 2011. Því má draga þá ályktun að aðstöðugjald sjóðsins hjá KÍ (fyrir utan laun) sé um 2,3  milljónir fyrir 9 mánuði árið 2011. Ennfremur gerir KÍ kröfu á sjóðinn vegna útlagðs kostnaðar semnemur 4,3 milljónum.  Unnið er að því að meta réttmæti krafna KÍ.Gerður hefur verið skammtímasamningur um aðstöðuleigu og greiðir sjóðurinn nú kr. 63.750 á mánuði eða rúmlega kr. 750.000 á ári fyrir aðstöðu.  Gera má ráð fyrir að sjóðurinn þurfi starfskraft í
20 – 30% starfshlutfall (áður var greitt fyrir 50% stöðugildi).

Deilur stjórnar Vísindasjóðs við einstaka starfsmenn KÍ virðast hafa magnast úr öllu valdi. Til þess bendir m.a. bókun fundi KÍ þann 25. mars 2011, samþykkt samhljóða:

Bókun um Vísindasjóð FF/FS
„Vegna athugasemda sem fram hafa komið frá hendi stjórnar VÍS FF/FS við störf starfsmanna KÍ við bókhald og fjármálaumsýslu sjóðsins vill stjórn KÍ færa eftirfarandi til bókar.
Þessar athugasemdir eiga ekki við rök að styðjast og lýsir stjórn KÍ yfir fullu trausti á störf  þeirra starfsmanna sem hér um ræðir, þ.e. skrifstofustjóra og gjaldkera sjóða. Störf þeirra við  bókhald og fjármál sjóðsins hafa verið í fullu samræmi við  lög og reglur.

Vegna vinnu löggiltra endurskoðenda sambandsins vill stjórn KÍ einnig taka fram að hún telur vinnu þeirra vera í fullu samræmi við lög og reglur. Stjórnin harmar vinnubrögð sjóðsstjórnarinnar og furðar sig á því að hún hafi ekki reynt til þrautar að afla upplýsinga hjá KÍ í stað þess að bera athugasemdir við störf umræddra starfsmanna undir álit þriðja aðila“.

Þessi bókun var seinna dregin til baka og sér hennar nú ekki stað í fundargerð á síðu KÍ.

Harðvítugar deilur má einnig lesa úr bréfi því sem stjórn Vísindasjóðs sendi félagsmönnum í FF og FS og e.t.v. fjölmiðlum einnig, þann 20. október 2011 en þar segir: 

  
Þegar sjóðstjórn varð ljóst að óeðlileg tregða var hjá starfsmönnum KÍ að afhenda bókhaldsgögn leitaði hún til löggilts endurskoðanda KÍ um að hann hlutaðist til um að bókhald sjóðsins yrði afhent. En allt kom fyrir ekki.
[- – -]
Fyrir utan ofangreint hefur starfsfólk KÍ sem gegnir trúnaðarstörfum fyrir Vísindasjóð FF og FS neitað að hafa bein samskipti við sjóðstjórn. Starfsmaður KÍ hefur hótað sjóðstjórn meiðyrðamáli.

 

Stjórn Vísindasjóðs segir skilið við KÍ og formann FF

Þann 3. október 2011 afturkallaði stjórn Vísindasjóðs prókúru gjaldkera KÍ á bankareikning sjóðsins. Inn á þann bankareikning höfðu aðrir en Fjársýsla ríkisins greitt, þ.e. einkaskólar. Einhverra hluta vegna hafði fé þaðan verið fært inn á almennan reikning KÍ og síðan fært til baka ásamt hluta af þeim hluta af stóru summunni sem Fjársýsla ríkisins greiddi mánaðarlega ósundurliðað til KÍ sem Vísindasjóði bar. Þetta taldi stjórn Vísindasjóðs vera brot á bókhaldslögum.

Stjórn Vísindasjóðs heldur því fram, skv. reifun dómsmáls, að sjóðnum hafi verið vísað úr húsi [Kennarahúsinu] í nóvember 2011. Síðan þá hefur Vísindasjóður haft aðsetur að Bitruhálsi 2. Á almennum félagsfundi í FF þann 17. janúar 2013 sagði formaður stjórnar Vísindasjóðs að stjórninni hefði verið varpað á dyr úr Kennarahúsinu en litlu síðar á sama fundi túlkar hún höfnun KÍ á að afhenda stjórnarmönnum bókhaldsgögn sem þeim hafi verið „bolað úr húsinu“. Til að flækja málin segir stjórn Vísindasjóðs í ársskýrslu sem stjórnin sendi fulltrúarfundi FF 29. mars 2012 að það að KÍ hafi ekki viljað taka áfram við umsóknum um styrki úr Vísindasjóði eftir að stjórn Vísindasjóðs bar KÍ þungum sökum í bréfi til félagsmanna FF og FS og hafði tekið prókúru af KÍ jafngildi að sjóðnum væri úthýst úr KÍ húsinu. Þannig að hin dramatíska lýsing, varpað á dyr, virðist eitthvað málum blandin.
 
 

 Í fundargerð stjórnar FF frá 7. nóvember 2011 segir í samþykktri bókun:
 

Í ljósi þeirra aðstæðna sem skapast hafa sem fela meðal annars í sér að færa eigi starfsemi Vísindasjóðs FF/FS úr Kennarahúsinu harmar stjórn FF hvernig málum er komið.

Ljóst er að stjórn Vísindasjóðs var, þegar hér var komið sögu, ekki einungis uppsigað við einstaka starfsmenn í Kennarahúsi heldur einnig formann stjórnar FF og virðist sem stjórn Vísindasjóðs hafi neitað að taka þátt í fundum væri formaðurinn viðstaddur. Um þetta er skráð í fundargerð stjórnar FF þann 14. nóvember 2011:
 

Vegna þeirrar afstöðu stjórnar Vísindasjóðs FF/FS að formaður FF taki ekki þátt í þessum fundi vill stjórn FF taka fram að formaður ákvað í samráði við stjórnina að víkja sæti í þetta sinn. Stjórn FF leggur áherslu á að formaður FF er oddviti stjórnar og hlýtur í framhaldinu að sinna störfum sínum í þessu máli sem öðrum með eðlilegum hætti.
 

og í fundargerð stjórnar FF þann 5. desember 2011 er skráð: 
   

Orðið er gefið laust um fundinn 28. nóvember sl. og um framtíðina í samskiptum stjórnar FF og sjóðsstjórnar. Eftirfarandi samþykkt:
1. Tölvupóstur verði nýttur til að vinna með formleg, „konkret“ mál, önnur mál verði rædd augliti til auglitis óformlega og verði varaformaður FF tengiliður við sjóðsstjórn.
2. Óformlegir fundir sem tengiliður stjórnar FF á með FS og sjóðsstjórn verði fyrir opnum tjöldum, fyrirhugaðir fundir verði „tilkynntir“ áður en þeir eru haldnir, efni þeirra, fundargerðir og þess háttar komi inn á borð stjórnar FF.
3. Ekki kemur til álita að stjórnir FF, FS og Vísindasjóðs FF/FS hittist án formanns FF.

 

Vísindasjóður ræður sér lögfræðing og höfðar mál

Í janúar 2011 réði stjórn Vísindasjóðs sér lögfræðing vegna óánægju með hvernig bókhald KÍ var fært og komst stjórnin fljótlega á þá skoðun að KÍ bryti með þessu bókhaldslög. Í fundargerð stjórnar KÍ 9. júní 2011 sést að Lára V. Júlíusdóttir hæstaréttarlögmaður er farin að ganga erinda stjórnar Vísindasjóðs og krefst þess að bókhald Vísindasjóðs verði aðskilið frá öðru bókhaldi KÍ og þau frumgögn KÍ sem snerta Vísindasjóð verði afhent stjórn Vísindasjóðs.

Skömmu síðar höfðaði stjórn Vísindasjóðs mál gegn KÍ, þ.e. sendi inn svokallaða innsetningarbeiðni til Héraðsdóms Reykjavíkur. Innsetning felst í því að einhver er knúinn til þess að veita öðrum umráð yfir lausafé eða munum, með atbeina dómsyfirvalda. Í þessu tilviki krafðist stjórn Vísindasjóðs að KÍ afhenti sér aðgang að innheimtumiðstöð sinni, BIK-kerfinu, að því er varðaði allar færslur sem snertu fjárhag Vísindasjóðs frá árinu 2008. Í reifun málsins kemur fram að þessi gögn sem Vísindasjóður krefst umráða yfir eru  t.d. gögn um fyrir hvaða tímabil hafi verið greitt fyrir hvern sjóðsfélaga og sundurliðun á greiðslum KÍ til Vísindasjóðs, væntanlega framlagi Fjársýslu ríkisins sem KÍ tekur við og færir inn á reikning Vísindasjóðs.

Vörn KÍ byggist á því að þessi innsetningarbeiðni sé krafa um gögn sem Vísindasjóður haldi ekki fram að sé sín eign heldur telji að gögnin kunni að innihalda upplýsingar sem stjórn sjóðsins eigi rétt á að fá aðgang að. KÍ hafi nú þegar afhent Vísindasjóði allt sem sjóðurinn átti rétt á að fá eftir að stjórn hans ákvað að taka yfir þann hluta af starfsemi sjóðsins sem KÍ sinnti áður, þar á meðal bókhaldsgögn og gagnagrunn sjóðsins. KÍ sé ekki skylt að halda nákvæmt sundurgreint bókhald yfir inngreiðslur Fjársýslu ríkisins  til Vísindasjóðs þar sem Vísindasjóður hafi ákveðið að taka bókhald sjóðsins í eigin hendur.

Dómur féll í málinu þann 18. febrúar sl. Kröfu Vísindasjóðs var hafnað og dæmt að sjóðurinn skyldi greiða málskostnað KÍ, 300.000 krónur.
 
 

Vangaveltur um rétt stjórnar Vísindasjóðs og umsýslu Vísindasjóðs í höndum þessarar stjórnar
 

Þær Þórey Hilmarsdóttir og Linda Rós Michaelsdóttir voru fyrst kjörnar í stjórn Vísindasjóðs á aðalfundi FF í mars árið 2008 og endurkjörnar á aðalfundi FF í mars 2011. Elísabet Siemsen var endurkjörin fulltrúi FS í júní 2011 en ég veit ekki hve lengi hún hafði setið í stjórn Vísindasjóðs þá. Í stjórnina voru jafnframt kjörnir varamenn, einn frá hvoru félagi. Hér má sjá mynd af núverandi stjórnarmönnum Vísindasjóðs og varamönnum.

Af því stjórn Vísindasjóðs er kjörin beint á aðalfundi FF heyrir hún líklega ekki undir stjórn FF. Á hinn bóginn ber henni að starfa eftir reglum um sjóðinn og lögum FF. Síðan 1. ágúst sl. hefur Linda Rós Michaelsdóttir ekki verið félagsmaður í FF og ekki heldur í KÍ. Hún er félagi í Skólameistarafélagi Íslands, sem á enga aðild að Kennarasambandi Íslands. Af hverju varamaður FF var ekki kallaður til þegar Linda Rós missti aðild sína að stéttarfélagi framhaldsskólakennara er með öllu óskiljanlegt en vekur auðvitað þá spurningu hvort málum stjórnar Vísindasjóðs sé nú þannig komið að þau þoli ekki skoðun annarra en þeirra þriggja kvenna sem stjórnina hafa skipað um árabil. Þráseta Lindu Rósar í stjórn Vísindasjóðs FF virðist hafa verið rædd á fundi KÍ í ágúst 2012 án þess að nafn hennar sé nefnt (sjá lið 4.b).

Sömuleiðis er óskiljanlegt að stjórn Vísindasjóðs FF neiti að hitta formann FF og ræða málavafstur sitt að henni viðstaddri. Stjórn Vísindasjóðs er ekki samheldinn saumaklúbbur úti í bæ sem velur sér viðmælendur (og viðhlæjendur). Ef konurnar í stjórn Vísindasjóðs geta ekki umgengist formann FF ættu þær að segja af sér enda liklega óhæfar til að gegna trúnaðarstörfum fyrir stéttarfélagið FF.

Þótt stjórn Vísindasjóðs sé heitt í hamsi yfir meintum bókahaldssvikum KÍ hefur stjórninni ekki tekist að uppfylla lágmarkskröfur um bókhald Vísindasjóðs svo opinbert sé og upplýsingar um þennan sjóð liggja hreint ekki á lausu. Á fulltrúafundi Félags framhaldsskólakennara í mars 2010 átti Vísindasjóður að leggja fram ársskýrslu en hennar sér engan stað í fundargögnum, Í ársskýrslu stað er birt upplýsingabréf til félagsmanna um upphæð sem hægt var að sækja um í A-deild og B-deild sjóðsins í mars 2010.

Engin úr stjórn Vísindasjóðs sá sér fært að mæta á fulltrúafund Félags framhaldsskólakennara í mars 2012. Fulltrúafundir eru haldnir þau ár sem ekki er aðalfundur og fara með málefni stéttarfélagsins, gera þar á meðal grein fyrir fjárhagsstöðu þess, milli aðalfunda sem eru á þriggja ára fresti. Á þennan fulltrúafund sendi stjórn Vísindasjóðs einn af lögmönnum sínum, sem lagði fram drög að ársreikningi 2011 og sagði að hann yrði sendur félagsmönnum þegar búið væri að ganga frá honum. Nokkrar umræður spunnust um þennan lið og af því sem bókað er sést að þær Þórey og Linda Rós eiga stuðningsmenn úr sínum eigin skólum (FSu og MR) en aðrir sem taka til máls eru lítt hrifnir af háttalagi þeirra eða vafstri með Vísindasjóð FF. Sem dæmi um málflutning má nefna að kennari úr MR kallar stjórnina „þessar góðu konur“ en kennari úr MH er ósáttur við að „stjórnarmenn sjóðsins séu orðnir starfsmenn hans og að sjóðurinn sé kominn á skrifstofu úti í bæ“ og telur „engar heimildir vera í lögum og reglum FF sem heimili stjórn sjóðsins að segja sig úr félagi við félagið sjálft.“ Mögulega hefur stjórn Vísindasjóðs gengið frá ársreikningi ársins 2011 og sent félagsmönnum síðar, ég var ekki í FF árið 2011 og þætti sem nú starfandi framhaldsskólakennara mun skynsamlegra að hann lægi frammi á vef.

Það er erfitt að meta hvort kostnaður við rekstur og umsjá Vísindasjóðs hafi lækkað við að stjórn sjóðsins færði hann úr Kennarahúsinu í leiguhúsnæði því ársreikningar liggja ekki frammi og einungis eru orð stjórnarinnar fyrir þessu. Í fundargerð almenns félagsfundar í FF í janúar sl. er haft eftir Þóreyju Hilmarsdóttir formanni stjórnar sjóðsins: „[…] kostnaður og útgjöld er kr. 7,1 milljón. Kostnaður í KÍ húsi hefði verið 7,5 milljónir.“ Líklega er hún að tiltaka kostnað ársins 2012 en það kemur ekki fram í fundargerð. Þótt kostnaðurinn virðist hafa lækkað um 400.000 kr. við flutning sjóðsins er spurning hvort stjórn sjóðsins vinni við hann sem starfsmenn í sjálfboðavinnu (sem ekki er í samræmi við lög og reglur um þennan sjóð) og einnig vaknar sú spurning hvort löggiltum endurskoðendum hafi verið greitt fyrir að yfirfara ársreikninga Vísindasjóðs fyrir árið 2012, svo ekki sé talað um spurninguna um hvort samþykktir ársreikningar fyrir árin 2011 og 2012 séu til. Önnur gögn um kostnað af málavafstri stjórnar Vísindasjóðs er að finna í ársskýrslu sjóðsins sendri fulltrúafundi FF í  mars 2012:
 

Vinna sjóðstjórnar við að fá aðgang að gögnum sjóðsins  og yfirtaka rekstur hans  hefur kostað töluverð  fjárútlát meðal annars vegna mótþróa KÍ. Kostnaður við stjórnarfundi hefur  rúmlega fjórfaldast milli áranna 2010 og 2011.  Rúmlega helming þess kostnaðar má rekja til fundahalda sem  tengjast beint gagnaöflun og fundum með lögmönnum og öðrum sérfræðingum.  Tæpur helmingur kostnaðar er vegna reglulegra stjórnarfunda og úthlutunarfunda, sem voru  margir í október og nóvember. Útlagður kostnaður við aðstoð lögmanns hefur verið all nokkur.

Á fyrrnefndum almenna félagsfundi FF í janúar sl. var Þórey Hilmarsdóttir, formaður stjórnar Vísindasjóðs, spurð um lögfræðikostnað Vísindasjóðs. Hún svaraði því til að á árinu 2012 hefði verið eytt 1,5 milljón í lögfræðikostnað. Þetta er ekki bókað í fundargerð og ég finn hvergi upptöku af þessum fundi, byggi því á eigin minni en ég fylgdist með beinni útsendingu frá fundinum.

Í ársskýrslu Vísindasjóðs til fulltrúafundar FF í mars 2012 segir að Vísindasjóður muni endurkrefja KÍ um allan kostnað sem til hefur fallið við öflun upplýsinga og gagna og má því ætla að stefni í langvinnar lagaþrætur af hálfu stjórnar Vísindasjóðs. Í því máli sem stjórn Vísindasjóðs tapaði  í síðustu viku var sjóðurinn dæmdur til að greiða málskostnað KÍ.
 
 
 
 
 

Niðurstaðan

Þegar allt er saman dregið má ætla að umsýslu  KÍ hafi verið að því leytinu ábótavant að Vísindasjóður varð af nokkrum hundruðum þúsunda króna vaxtatekjum á ári hverju. Líklega hefði með lagni verið hægt að ganga frá því máli þannig að KÍ bætti Vísindasjóði þann skaða. En þetta mál og möguleg stirfni bæði starfsmanna KÍ og stjórnar Vísindasjóðs varð til þess að stjórn Vísindasjóðs réð sér lögfræðing, deilurnar mögnuðust, stjórnin flutti sjóðinn úr húsakynnum KÍ, höfðaði mál gegn KÍ og tapaði því máli á dögunum.

Þótt ekki hafi verið upplýst til hve hárrar upphæðar stjórn Vísindasjóðar hefur stofnað í lögfræðikostnað og greiðslu málskostnaðar er sú upphæð veruleg, a.m.k. samanborið við meintan hýrudrátt KÍ af þessum sjóði. Miðað við framgang kvennanna sem stýra sjóðnum er óvíst að bitið sé úr nálinni með þetta, þær gætu allt eins áfrýjað málinu til Hæstaréttar sem þýðir meiri lögfræðikostnað, sem við, framhaldsskólakennarar, greiðum. Sem félagsmaður í FF mótmæli ég þessum fjáraustri enda get ég ekki séð að hann komi okkur sem eigum að njóta góðs af þessum sjóði á nokkurn hátt til góða.

Upplýsingagjöf frá stjórn Vísindasjóðs til þeirra sem eiga sjóðinn, þ.e.a.s. félagsmanna í FF og FS, er mjög skorin við nögl enda virðist stjórnin ekki geta mætt á formlega fundi FF sem eru bókaðir og fundargerðir þeirra birtar, hvorki notað vef KÍ né haldið úti eigin heimasíðu. Fram kemur að stjórn Vísindasjóðs getur ekki átt samskipti við formann FF. Sem félagsmaður í FF lýsi ég því yfir að svo viðkvæmir stjórnarmenn í Vísindasjóði FF og FS eru óhæfir og ættu að segja af sér. Ég veit ekki hvort þetta á við allar konurnar í stjórn sjóðsins.

Annar fulltrúi okkar framhaldsskólakennara í stjórn Vísindasjóðs er alls ekki í stéttarfélaginu okkar heldur gegnir nú starfi skólameistara. Stjórn Vísindasjóðs virðist ekki hafa til hugar komið að kalla inn kjörinn varamann þetta ár sem hún leysir skólameistara MR af. Sem félagsmaður í FF mótmæli ég þessari háttalagi, mér finnst það í meira lagi vafasamt þótt ég geti ekki fullyrt um að það sé ólöglegt.

Svo virðist sem eina leiðin til að losna við stjórn Vísindasjóðs sé að kjósa nýja fulltrúa á aðalfundum FF og FS. Eins og ég hef rakið lýtur núverandi stjórn einungis eigin vilja og virðist ekki starfa í þágu okkar félagsmanna. Ég legg því til að félagsmenn í FF ræði þessi mál í sínum hópi og krefjist auka-aðalfundar svo kjósa megi ábyrga og minna-móðgunargjarna fulltrúa í stjórn Vísindasjóðs FF og FS.
 
 
 

Posted in: Skólamál

Viðhorf Landlæknis og HVE til eftirá-hagræddrar sjúkraskrá og vanrækslu

Í dag sendu bæði Heilbrigðisstofnun Vesturlands (HVE) og Geir Gunnlaugsson landlæknir frá sér yfirlýsingar vegna umfjöllunar Kastljóss um fæðingu Sveindísar Helgu, dóttur Hlédísar Sveinsdóttur. Hluti umfjöllunar Kastljóss snérist um hrópandi misræmi milli þeirra gagna sem HVE sendi Landlækni og sömu gagna sem HVE afhenti Hlédísi.

Eitt af hlutverkum Landlæknis er að hafa eftirlit með heilbrigðisþjónustu og heilbrigðisstarfsfólki. Það vekur því furðu að landlæknir skuli ekki sjá ástæðu til þess að kanna eða hafa eftirlit með vægast sagt einkennilega færðri sjúkraskrá og öðrum gögnum frá HVE. Fjöldi rangfærslna lýtur allur í sömu átt, nefnilega að gera hlut spítalans skárri en hann var. Raunar kemur skýrt fram hjá lögfræðingi Hlédísar í viðtali i Kastljósi að hefði Landlæknir ekki haft myndband af fæðingunni undir höndum hefði hann (eða sérfræðingur sá sem Landlæknir kallaði til) ekki getað komist að þeirri niðurstöðu að vanræksla starfsfólks HVE hefði valdið þeim hræðilega skaða sem barnið beið í fæðingunni. Ekki sé hægt að komast að þeirri niðurstöðu sé byggt á gögnum þeim sem HVE sendi Landlækni.

Í 5. grein Laga um sjúkraskrár 55/2009 segir:

  • Við sérhverja færslu sjúkraskrárupplýsinga í sjúkraskrá skal koma fram nafn þess sem skráir, starfsheiti hans og tímasetning færslu. Viðbót, leiðrétting, breyting eða eyðing sem gerð er á færslu sjúkraskrárupplýsinga skal ætíð vera rekjanleg.
  • Sjúkraskrárupplýsingar skulu færðar jafnóðum eða að jafnaði innan tuttugu og fjögurra stunda frá þeim tíma er þeirra var aflað.

Eytt úr sjúkraskráÞað er því ótrúlegt að sjá í sjónvarpi að mikilvægum hluta er eytt úr sjúkraskrá áður en hún er send til Landlæknis og það löngu eftir að skráin var færð.  Þetta sást mætavel í fyrrnefndum Kastljósþætti og birt var skjámynd sem sýndi muninn við síðustu færslu mína. Hlutinn sem þurrkaður var út segir frá ástandi barnsins rétt eftir fæðingu og krampaköstum sem komu síðar. Til hægri sést lítil mynd af stykkinu sem einhver hjá HVE þurrkaði út úr sjúkraskránni, sé smellt á myndina birtist hún stærri (hvort tveggja er skjámynd úr Kastljósi). Hver voru rök HVE fyrir að eyða þessum upplýsingum áður en skjalið var sent til Landlæknis? Og finnast Landlækni þessi vinnubrögð í góðu lagi?

Edward Kiernan yfirlæknir, Birna Gunnarsdóttir ljósmóðirÍ einnar síðu bréfi yfirlæknis fæðingardeildar (kvennadeildar) HVE úir og grúir af villum. Hluta þeirra er hægt að sanna með myndbandsupptökunni af fæðingunni. Svoleiðis villa er lituð á myndinni af bréfi yfirlæknisins (sé smellt á myndina kemur upp stærri útgáfa, þetta er skjámynd úr Kastljósþætti um málið.) Þar er ekki minnst á mónítor-ritið sem sýnir svo ekki verður um villst að barnið leið mikinn súrefnisskort í talsverðan tíma en það fæddist.

Ýmsar fleiri rangfærslur eru í gögnum frá HVE til Landlæknis. Má nefna að alls staðar er því haldið fram í gögnunum að legvatn hafi verið tært sem það var ekki, ýmist er aðstoðarlæknirinn (nýútskrifaður læknakandídat) viðstaddur fæðinguna eða ekki, yfirlæknirinn segist ekki hafa komið að fæðingunni en gerði það o.fl. Einna alvarlegustu “breytingarnar” sem starfsfólk HVE gerir eftir á og sendir Landlækni eru nýjar útgáfur af svokölluð APGAR-skori litlu stúlkunnar sem fæddist mjög sködduð af súrefnisskorti. Steinbergur Finnbogason lögfræðingur segir um þetta atriði, í Kastljósi 19. febrúar:

Skv. gögnunum þá erum við með þrjú mismunandi APGAR skor eftir eina mínútu. Það er í einni skýrslu ekkert merkt inn og gæti þá verið hvað sem er, í annarri skýrslu sem virðist koma seinna fram að þá er búið að færa inn töluna þrír í APGAR og í enn öðru bréfi sem er sent til Landlæknis er því haldið fram að APGAR skor hafi verið fimm. Og í sjálfu sér ef APGAR skor er fimm þá er ekkert að, ef það er þrír þá er eitthvað að en kannski ekkert eitthvað svakalegt en samkvæmt vídeóinu og seinna framkomnu áliti þá hefði barnið í mesta lagi átt að fá einn í APGAR skor.

Og niðurstaða hans um rangfærslur í gögnum HVE sem send voru Landlækni er:
 

Þær breytingar sem við sjáum þar þær miða að því … hugsanlega miða þær að því að fegra myndina.

Í yfirlýsingu Landlæknis í dag segir að málið hafi verið rannsakað ítarlega sem hafi leitt til faglegrar niðurstöðu. Landlæknir hafi beint þeim tilmælum til HVE að halda fund með Hlédísi Sveinsdóttur og biðja hana formlega afsökunar á þeim mistökum og þeirri vanrækslu sem hún og nýfætt barn hennar urðu fyrir. – Þess ber að geta að framkvæmdastjóri lækninga á HVE hélt þennan fund með Hlédísi einu og hálfu ári eftir hina afdrifaríku fæðingu og var það í fyrsta sinn sem henni var gefið tækifæri til að funda með aðilum málsins.- Um hinar einkennilegu breytingar sem HVE gerði á sjúkraskrá eftir á og um rangfærslur í gögnum frá stofnuninni segir Landlæknir í þessari yfirlýsingu:

[…] skal tekið fram að Heilbrigðisstofnun Vesturlands er ábyrgðar- og umsjónaraðili þeirrar sjúkraskrár sem um ræðir og getur gert á henni leiðréttingar skv. lögum um sjúkraskrár, sé sýnt fram á að upplýsingar í henni séu bersýnilega rangar eða villandi.

Nú væri áhugavert að Landlæknir upplýsti hvort eyða fyrir APGAR-skor sé svo “bersýnilega röng og villandi” að hún gefi umsjónarmanni sjúkraskrár, HVE, sjálfkrafa tilefni til að skálda þar inn ótrúlegar tölu talsvert löngu eftir fæðinguna. Sömuleiðis er áhugavert að vita skoðun Landlæknis á öðrum röngum upplýsingum sem HVE lét embætti hans í té, voru þær að hans mati upplýsandi fyrir málið?

Landlæknir lýkur yfirlýsingu sinni á skýrri niðurstöðu málsins, að mati embættisins, og viðurlögum:

Heilbrigðisstarfsmönnum urðu á mistök og vanræksla við fæðingu barns Hlédísar. Þessari niðurstöðu hefur verið fylgt eftir af festu gagnvart stjórnendum sjúkrahússins og einstökum starfsmönnum.

Starfsmennirnir sem í hlut eiga starfa allir áfram við HVE nema aðstoðarlæknirinn (að ég held). Ljósmóðirin sinnir enn fæðandi konum, yfirlæknirinn er kjur á sínum sessi sem og framkvæmdastjóri lækninga. Bæði Landlæknir og HVE neita að upplýsa hvernig niðurstöðunni um mistök og vanrækslu starfsmanna HVE hafi verið fylgt eftir “af festu”. Hlédísi Sveinsdóttur hefur ekki verið formlega tilkynnt um þau viðbrögð. Það má svo sem giska á að einhverjir sem í hlut áttu hafi fengið formlega áminningu, sem skiptir engu einasta máli fyrir ríkisstarfsmann (nema standi til að reka hann hvort sem er og þarf þá að safna tveimur formlegum áminningum fyrst).
 

HVE harmar vitaskuld eigin mistök í sinni yfirlýsingu í dag en minnist í henni ekki á vanrækslu starfsmanna sinna. Stofnunin segist hafa endurskoðað “allar verklagsreglur tengdar þjónustu við fæðandi konur […] og [að] eftirlit með að þeim sé framfylgt skerpt. Þá voru settar reglur sem takmarka mjög  fjölda aðstandenda við fæðingar.”

Síðari málsgreinin stingur í augu því erfitt er að sjá hvernig fjöldi aðstandenda við fæðingu hefur haft áhrif í þeim mistökum og vanrækslu sem hér var um að ræða. Skýringin er væntanlega sú að í sinni greinargerð til Landlæknis kvartaði ljósmóðirin undan skvaldri í móður og vinkonum Hlédísar sem voru viðstaddar fæðinguna og tengir síðan vinkonuna sem hélt á myndbandsupptökutækinu við vinnustað hennar en hún vinnur hjá fjölmiðlafyrirtæki. Nú veit ég ekki hversu viðkvæmar ljósmæður eru fyrir skvaldri en ef þetta á að vera afsökun fyrir því að hún fylgdist ekki með síritanum sem sýndi súrefnisskort ófædds barnsins eða að ástand barnsins þegar það fæddist fór framhjá henni held ég að önnur störf myndu líklega henta þessari konu betur. HVE hefur sem sagt komið auga á það ráð að takmarka fjölda leikmanna við fæðingu sem úrræði til að koma í veg fyrir mistök og vanrækslu starfsmanna sinna á fæðingardeild, skv. yfirlýsingu HVE í dag.

HVE telur staðhæfingar um að sjúkraskrá hefði verið hagrætt, atriðum eytt og með því brotin lög vera órökstudda og villandi framsetningu og færir sem rök fyrir því að Landlæknir hafi ekki skipt sér neitt af þeirri hagræðingu staðreynda.  Í yfirlýsingu HVE er ekki vikið orði að því stofnunin hyggist bæta skráningu upplýsinga í sjúkraskrá eða skerpa eftirlit með því að þeim sé ekki breytt löngu seinna. Forstjóri HVE sem skrifaður er fyrir yfirlýsingu stofnunarinnar í dag segist, í lokin, fagna opinberri rannsókn sem skeri úr um hvort rangfærslur í sjúkraskrá og öðrum gögnum frá HVE til landlæknis varði við lög.

Sem viðskiptavinur HVE er ég Guðjóni Brjánssyni hjartanlega sammála og finnst mikilvægt að lögregla skeri úr um hversu mikið megi edítera sjúkraskrá og hversu mikið halla réttu máli í öðrum gögnum frá heilbrigðisstofnun sem send eru Landlækni þegar kvartað er til hans; Hvað teljast eðlilegar leiðréttingar eftir á og hvað fellur undir skjalafals?

Og satt best að segja myndi ég ráðleggja hverri þeirri konu sem ætlar að fæða barn á fæðingardeild Sjúkrahúss Akraness að sjá til þess að fæðingin sé tekin upp myndband, af þöglum myndatökumanni auðvitað …  

Viðbót 28. febrúar: Í dag birtist önnur yfirlýsing frá HVE þar sem mismunur í sjúkraskrá er skýrður og fjallað um fleira þessu máli tengt.
  
  
  
 

Posted in: Óflokkað

Skjalafals á Sjúkrahúsi Akraness?

Sjúkraskrá á HVEÉg er varla búin að ná mér eftir Kastljós gærdagsins. Þar lýsti ung kona reynslu sinni af þjónustu fæðingardeildar Sjúkrahúss Akraness (sem er hluti Heilbrigðisstofnunar Vesturlands, HVE) og stjórnendum sjúkrahússins af miklu æðruleysi, eiginlega var hún ótrúlega málefnaleg og róleg miðað við hvernig brotið hefur verið á henni og dóttur hennar. Mistök sem gerð voru þegar hún fæddi dóttur sína eru ótrúleg, það er varla hægt að nota orðið mistök yfir atburðarásina eins og henni var lýst í Kastljósi og gögn sýndu, heldur kannski frekar afdrifaríkt slugs starfsmanna á fæðingardeildinni (sem kallast kvennadeild á skipuriti HVE).

Hitt var þó enn ótrúlegra: Vafasömu hagræðing gagna! Yfirlæknirinn skáldar upp atvikalýsingu sem er alls ekki í samræmi við myndband af fæðingunni … konan hefur svo eftir honum að hann muni ekki eftir henni. Ég trúi því ekki að grafalvarlegur súrefnisskortur sé það algengur meðal nýfæddra barna á þessari fæðingardeild að yfirlæknirinn geti hreinlega ekki munað eftir hverju tilviki fyrir sig og neyðist til að uppdikta eigin frásögn af fæðingunni.

Einhver hefur vísvitandi eytt mikilvægum upplýsingum úr sjúkraskrá og bætt inn upplýsingum sem láta háttalag ljósmóður og aðstoðarlæknis líta eilítið skár út, sem sagt hagrætt sjúkraskrá verulega! Þessi ritskoðaða og breytta sjúkraskrá var send Landlæknisembættinu sem gögn sjúkrahússins í málinu. Það ætti að vera auðvelt að sjá hver gerði þetta því skv. reglum HVE ber að skrá hver afritar sjúkraskrá hverju sinni.

Landlæknir kom sér undan að svara spurningu Kastljóss um hvort hann teldi að um rangfærslur eða skjalafals væri að ræða í gögnum Sjúkrahúss Akraness og taldi ekki ástæðu til að vísa málinu til lögreglu. Framkvæmdastjóri lækninga á HVE vildi ekki tjá sig og vísaði til trúnaðar- og þagnarskyldu. Ég veit ekki til þess að hann sé bundinn sérstökum trúnaði um mögulegt skjalafals starfsfólksins sem hann á að hafa eftirlit með en af því erindisbréf hans liggur hvergi frammi get ég sosum ekki fullyrt um að svo sé ekki. Hann ber hins vegar ábyrgð á meðhöndlun sjúkraskráa enda skrifaður fyrir reglum um notkun þeirra sem krækt er í hér að ofan.

Í ljósi þess sem Kastljós hefur eftir Landlækni og framkvæmdastjóra lækninga á HVE þarf varla að koma á óvart að á mánudaginn síðasta, 11. janúar, skrifuðu Landlæknir og forstöðumaður HVE undir samning um að HVE tæki að sér að prófa og þróa rafræna sjúkraskrá. „Markmið samningsins er að stuðla að vönduðum og faglegum vinnubrögðum við innleiðingu og þróun rafrænnar sjúkraskrár.“ Má af þessu ráða að Landlæknir telji Sjúkrahúsið á Akranesi (sem er hluti af HVE) hafa staðið sig vel í vönduðum og faglegum vinnubrögðum við færslu og meðhöndlun sjúkraskráa til þessa?
 

Myndin við þessa færslu er skjámynd úr þætti Kastljóss og sýnir sjúkraskýrsluna sem móðirin fékk afhenta og eintak sömu skýrslu sem Landlæknir fékk afhenta, hvort tveggja frá HVE.
 
 

Posted in: Óflokkað

Geldingarlyf, andvökulyf, sjálfsvígshvatalyf …

Ég var að lesa greinina Relabeling the Medications We Call Antidepressants eftir David Healy og David Antonuccio (birtist í Scientifica 2012). Að vísu vissi ég fyrir flest það sem þeir fjalla um en dáist að stuttu og skipulegu yfirliti og mæli eindregið með þessari grein hafi menn áhuga á því hvort þunglyndislyf virki við þunglyndi og hvernig þau virka sannanlega á ýmsan annan óheppilegan máta. Greinarnar sem þeir vísa í eru flestar aðgengilegar í landsaðgangi (gegnum hvar.is).

Spurning um lyfHealy og Antonuccio draga upp nokkrar mælistikur og máta algeng þunglyndislyf við þær.

Fyrsta mælistikan er: Þunglyndislyf ætti að sýna marktækt meiri verkun en lyfleysa. Þeir gera grein fyrir frægustu rannsóknum á þessu og rekja niðurstöður þeirra sem eru í stuttu máli sagt að bati af þunglyndislyfjum umfram lyfleysu mælist sáralítill og nær eingöngu í hópi sjúklinga sem teljast fárveikir af þunglyndi. Raunar er þessi litli munur sem mælist líka hálfgerð blekking því yfirleitt leyfist sjálfsvígskandídötum ekki að taka þátt í lyfjarannsóknum lyfjafyrirtækja og í mörgum rannsóknum er byrjað á að gefa öllum lyfleysu í tvær vikur og þeir reknir úr rannsókninni sem byrjar að batna af lyfleysunni („wash-out period“ er þetta kallað og dregur auðvitað úr möguleikanum á að lyfleysa ein og sér svínvirki á þátttakendur).

Þeir gera líka grein fyrir hörmulegum niðurstöðum sem fengust í risastórri rannsókn sem snérist um árangur af þunglyndislyfjum í raunheimi en ekki stýrðum tímabundnum lyfjarannsóknum, þ.e. STAR*D rannsókninni. Í henni voru prófaðar ýmsar samsetningar sem áttu að nýtast þunglyndissjúklingum, s.s. fleiri þunglyndislyf en eitt samtímis, stoðlyf úr öðrum lyfjaflokkum eða hugræn atferlismeðferð sem stoð. Sjúklingunum var fylgt eftir í ár og í ljós kom að 3% batnaði að ráði (108 þunglyndissjúklingum af 4.041); hinir ýmist hættu þátttöku í rannsókninni eða náðu einungis mjög tímabundnum bata og veiktust aftur. Það sem er kannski aðallega athyglisvert í sambandi við niðurstöður STAR*D könnunarinnar er að í fyrstu birtu niðurstöðum, þ.e. á vegum þeirra sem gerðu rannsóknina, var því haldið fram að 67% þátttakenda hefði batnað þunglyndið með þessum aðferðum …

Þunglyndislyf eru vegin og léttvæg fundin í öðru því mati sem Healy og Antonuccio nota. Sumar niðurstöðurnar eru auðvitað velþekktar, s.s. aukin sjálfsvígshætta ungs fólks sem gefið er þunglyndislyf (þess vegna er svartur aðvörunarmiði á þessum lyfjum í Bandaríkjunum, ég veit ekki hvort svo er hér á landi) eða sú mjög algenga og velþekkta aukaverkun flestra algengustu þunglyndislyfjanna að draga úr eða drepa kynhvöt fólks.

Mér þótti athyglisvert að lesa samantekt þeirra um rannsóknir sem benda til þess að í sumum tilvikum auki þunglyndislyf líkurnar á viðvarandi þunglyndi. Um þetta hafði ég lesið svolítið áður, t.d. flestar greinarnar sem þeir vísa í, en var ekki búin að læra hugtakið „tardive dysphoria“ sem mætti kalla síðkomna vanlíðan/óeirð á íslensku (hugtakið er búið til með hliðsjón af velþekkta hugtakinu „tardive dyskinesia“, síðkomin hreyfitruflun sem fylgir stöku sinnum töku sefandi lyfja og lýsir sér í kækjum og kippum  … í rauninni er síðkomin sút miklu betri þýðing á tardive dysphoria en því miður skilja of fáir gamla orðið sút). Þeir sem telja að þunglyndislyf valdi síðkominni vanlíðan, jafnvel krónísku þunglyndi, byggja á því að boðefnakerfi heilans bregst fljótt við inngripum (sem sést vel í tilraunum á dýrum) og gæti t.d. brugðist við serótónín-aukandi lyfi með því að draga saman serótónín-framleiðslu, þau viðbrögð endist lengi, séu jafnvel óafturkræf. Ein greinin um þetta, sem vísað er í úr Relabeling the Medications We Call Antidepressants, var ný fyrir mér, Tardive dysphoria: The role of long term antidepressant use in-inducing chronic depression? sem birtist í Medical Hypotheses í júní 2011. Eftirtektarverðast við þá grein þótti mér að málflutningurinn er í viðtengingarhætti … ólíkt greinafjöld um gagnsemi þessa eða hins þunglyndislyfsins 😉

Niðurstöður Healy og Antonuccio eru, eins og vænta má, að svokölluð þunglyndislyf sýni næsta lítinn vísindalega mældan árangur í lækningu á þunglyndi en sýni á hinn bóginn margs konar aðra verkan mætavel í sömu vísindalegu rannsóknunum. Þess vegna myndu ýmis önnur heiti þessara lyfja vera mun meir lýsandi og meira í samræmi við vísindalega mælda verkun þeirra, s.s. geldingarlyf (antiaphrodisiac medications – frygðarhamlandi lyf er eiginlega vonlaus samsetning á íslensku, finnst mér, þótt það væri nákvæmari þýðing); andvökuhvetjandi lyf; kvíðaaukandi lyf o.s.fr. En þeir viðurkenna fúslega að svoleiðis heiti sem tengjast betur vísindalega mældri algengustu og öflugustu verkun lyfjanna væru ekki sérlega markaðsvæn.

Í greininni nefna þeir félagar að „antidepressant“ (and-þunglyndis lyf) sé mjög villandi heiti yfir þessi lyf og velta fyrir sér hvort það skipti ekki máli þegar sjúklingar eru upplýstir um verkunarmátt þeirra. Ég staldraði aðeins við þetta, hafandi etið hinar og þessar þunglyndislyfjasortirnar í meir en áratug og oftar en ekki verið á mörgum lyfjum í senn, af allra handa tagi. Þær upplýsingar sem Healy og Antonuccio birta í greininni eru flestar alls ekkert nýjar af nálinni, ömurlega lítill árangur þunglyndislyfja borinn saman við lyfleysu hefur t.d. verið á almannavitorði frá því 2008. Ég skil ekki hvernig sú staðreynd getur hafa farið fram hjá nokkrum þeim geðlækni sem sýnir lágmarkslit á að fylgjast með í sinni fræðigrein. Á hinn bóginn hafði ég, sjúklingurinn, aldrei heyrt á þetta minnst fyrr en ég fór að lesa mér sjálf til um þunglyndislyf, á útmánuðum liðins árs. Hversu upplýsta ákvörðun getur sjúklingur tekið þegar hann er ekki upplýstur um aðalatriði í læknismeðferð?
 
 
 

Posted in: Geðlyf

Dauðinn og lífið

Það eru fá feimnismál eftir í okkar nútíma. Mætti segja að dauðinn einn væri feimnismál, um hann er ekki talað, um hann er forðast að hugsa. Samt er það svo að lífið væri einskis virði, hvunndagslegt og ómerkilegt, ef því lyki ekki með dauða. Það sem gefur lífinu gildi, gerir lífsleiðina eftirsóknarverða, er dauðinn sem bíður handan hornsins.

Undanfarið hef ég, eins og fjöldi fólks, fylgst með bloggi Vilborgar Davíðsdóttur og viðtölum við hana. Hún leyfir okkur hinum að fylgjast með síðustu dögum eiginmanns síns. Blogg Vilborgar er einstakt. Þótt umfjöllunarefnið sé hræðilega sorglegt skrifar hún af æðruleysi og kærleik. Ég get ekki sett mig í hennar spor og ég beygi af í hvert sinn sem ég les færslu. Fegurðin ríkir í þessum færslum, einlægni og virðing fyrir óumflýjanlegum dauða og lífinu sjálfu. Það þarf einstaka mannkosti til að skrifa slíkan texta. Þótt við hin séum einungis lesendur er sérhver færsla okkur umhugsunarefni og auðgar líf okkar, ekki hvað síst af því að Vilborg sýnir okkur að dauðinn, mesti harmurinn, eykur gleðina af lífinu. Hún minnir okkur á að lifa lífinu í árvekni.

Í gamla daga, áður en ævintýri voru aðlöguð rétthugsun, enduðu þau stundum illa. Í ævintýri Vilborgar sigrar drekinn illi. En orðstír hetjunnar lifir áfram þótt hetjan bindi sér nú helskóna.

Megi Drottinn gefa hetjunni ró og hinum líkn sem lifa.
 
 
 
 
 
 

Posted in: Óflokkað